شراب یکی از بزرگ‌ترین موانع رشد معنوی و عقلانی انسان است. اسلام، به عنوان دینی که به سعادت انسان در دنیا و آخرت توجه دارد، شراب را به‌طور قاطع حرام اعلام کرده و از آن به عنوان عملی پلید و شیطانی یاد کرده است.

یکی از مهم‌ترین دلایل حرمت شراب در اسلام، تأثیر آن بر عقل انسان است. در اسلام، عقل شریف‌ترین موهبت الهی به انسان است که او را از دیگر موجودات متمایز می‌کند. عقل، مخلوقی است که به واسطه آن انسان می‌تواند حق را از باطل تشخیص دهد، راه درست را انتخاب و از گناه و خطرات دوری نماید. بر اساس آموزه‌های اسلامی، به وسیله عقل است که انسان شایسته ثواب یا مستحق عقاب می‌شود.

شراب، دشمن عقل است؛ زیرا با مصرف آن، عقل زایل می‌شود و انسان توانایی تشخیص را از دست می‌دهد. حتی اگر این زوال موقتی باشد، می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. در روایات اسلامی آمده است که شراب از لشکریان جهل به شمار می‌رود.

قرآن کریم به صراحت می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، شراب، قمار، بت‌ها و تیرهای قرعه‌کشی پلیدی و از اعمال شیطان است؛ پس از آن‌ها دوری کنید تا رستگار شوید.»  این آیه نشان می‌دهد که شراب نه تنها پلید است، بلکه از ابزارهای شیطان برای گمراه کردن انسان‌هاست. شیطان با استفاده از شراب، انسان را از یاد خدا غافل کرده و او را به سوی گناه و تباهی می‌کشاند.

پیامبر اسلام (ص) در سخنی چنین بیان کرده است: «خداوند شراب، نوشنده آن، ساقی آن، فروشنده آن، خریدار آن، تولیدکننده آن، سفارش‌دهنده تولید آن، حمل‌کننده آن و کسی که شراب برای او حمل می‌شود را لعنت کرده است.»

این حدیث نشان می‌دهد که اسلام نه تنها مصرف شراب، بلکه هرگونه مشارکت در فرایند تولید و توزیع آن را به شدت محکوم کرده است. حتی اگر کسی درخت انگوری بکارد به قصد اینکه از آن شراب تهیه کند، مورد لعن پیامبر قرار گرفته است.

در روایات اسلامی، شراب به عنوان “کلید تمام گناهان” معرفی شده است. در سخنی از بزرگان اسلامی آمده است: «اگر همه گناهان را در اتاقی جمع کنند، کلید آن شراب است.»

وقتی انسان عقل خود را از دست بدهد، دیگر هیچ مانعی برای انجام گناهان باقی نمی‌ماند. شراب باعث می‌شود انسان از خداوند غافل شود و به راحتی مرتکب گناهان دیگری مانند دروغ، دزدی، زنا و حتی قتل شود. زیرا هم خودآگاهی انسان ضعیف می‌شود و هم اراده او سست می‌گردد؛ دو عنصری که هر دو قوام انسان و مایه حرکت انسان و بلکه ممتازکننده انسان از سایر موجودات‌اند، با شراب چنین مورد هجوم قرار می‌گیرند.

گاه پرسیده شده اگر میزان نوشیدن شراب باعث مستی و زوال عقل نگردد آیا باز هم استفاده از شراب حرام است؟ پاسخ آن است که ازیک‌سو آنچه درباره آسیب شراب گفته شد، تنها یک زاویه دید به مضرات شراب است و ای‌بسا شراب مضرات دیگری هم داشته باشد مانند آسیب‌هایی جدی که بر بدن و به ویژه کبد دارد. از دیگر سو و به بیانی کامل‌تر، ما دلیل کامل حرمت و وجوب امور و پدیده‌ها را نمی‌دانیم زیرا موجودی مانند انسان که در احاطه جهان قرار دارد بر همه روابط و آثار اشراف و تسلط ندارد و نمی‌داند چه پدیده‌ای چه میزان آثار مثبت و منفی در طول زمان خواهد داشت، مخصوصاً اگر این زمان به یک زمان ابدی هم بخواهد وصل شود، سنجش آثار پدیده‌ها توسط انسان آسان نخواهد بود و بنابراین یکی از دلایل پذیرش ادیان الهی همین است که خداوندی که خالق همه پدیده‌ها و مسلط بر روابط میان پدیده‌ها است، با این آگاهی کامل می‌تواند با لحاظ خیر و صلاحدید ابدی انسان او را از آنچه که به نفع و ضرر اوست آگاه سازد. از زاویه سوم هم می‌توان گفت که چیزی که می‌تواند این همه آسیب بزند، به کلی منع شده است تا حتی انسان‌ها به سمت اندک آن هم نروند تا گرفتار دامنه بیشتری از آن نگردند.

شراب نه تنها تأثیرات مخربی بر فرد دارد، بلکه جامعه را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. مصرف شراب باعث افزایش جرایم، خشونت، فروپاشی خانواده‌ها و از بین رفتن ارزش‌های اخلاقی در جامعه می‌شود. اسلام به عنوان دینی که به سلامت فرد و جامعه همزمان اهمیت می‌دهد، شراب را ممنوع کرده تا از این آسیب‌ها جلوگیری کند.

آنچه که درباره شراب گفته شد، درباره هرگونه مایع مست‌کنندۀ دیگر هم صادق است.