گناه در اسلام به معنای مخالفت با اوامر و نواهی پروردگار است؛ چه در اعتقاد و چه در عمل. از دیدگاه اسلامی، گناه، انحراف از مسیر حق و عدل است که خداوند برای هدایت انسان‌ها تعیین کرده است. این مخالفت، انسان را از مسیر بندگی خداوند دور می‌کند و او را به سوی ظلمت و گمراهی می‌کشاند.

در اسلام گناه عامل اصلی سقوط انسان و دوری از رحمت الهی معرفی شده است.

ممکن است بپرسند که چرا خداوند برخی امور را منع کرده است؟ آیا برای خداوند فرقی می‌کند که انسان گناه کند یا از اوامر الهی پیروی نماید؟ پاسخ این است که اوامر و نواهی الهی برای رشد و تعالی انسان وضع شده‌اند. خداوند نیازی به اطاعت انسان ندارد، بلکه این انسان است که به اطاعت از خداوند نیازمند است. اطاعت از دستورات الهی، انسان را از خودخواهی خارج می‌کند و او را به سوی توحید و بندگی خالص هدایت می‌نماید.

در سوره عنکبوت، خداوند می‌فرماید: «و به‌راستی کسانی را که پیش از آنان بودند آزمودیم تا خداوند کسانی را که راست گفته‌اند معلوم دارد و دروغگویان را نیز معلوم کند.» این آیه نشان می‌دهد که اطاعت از دستورات الهی، وسیله‌ای برای آزمودن صداقت و ایمان انسان‌هاست. مخالفت با اوامر الهی، انسان را از ولایت و سرپرستی خداوند خارج کرده و تحت ولایت شیطان قرار می‌دهد. قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید: «خداوند، ولیّ کسانی است که ایمان آورده‌اند؛ آنان را از تاریکی‌ها به سوی نور بیرون می‌برد…»

از دیدگاه اسلام، خداوند هیچ چیزی را ممنوع نکرده مگر اینکه آن چیز به ضرر جسم، روح، خانواده یا اجتماع انسان باشد. گناهانی مانند دروغ، خیانت، قتل، ربا و ظلم، بنیان‌های اخلاقی و اجتماعی و اقتصادی را تخریب می‌کنند. بنابراین، پرهیز از گناه، راهی برای حفظ سلامت جسمی، روانی ، اجتماعی و اقتصادی است. درباره گناه ترک دستورات الزامی خداوند هم همین‌طور است. خداوند هیچ دستور الزامی برای انجام کاری نداده است الا اینکه آن کار برای رشد و رستگاری انسان ضروری است.

گناهان در اسلام دارای مراتب و درجات مختلفی هستند. بدترین نوع گناه، گناهان اعتقادی است که در رأس آن‌ها شرک به خداوند قرار دارد. شرک، به معنای انکار الوهیت پروردگار، شریک قائل شدن برای خداوند در اعتقاد یا عمل، بزرگ‌ترین گناهی است که در قرآن کریم به آن اشاره شده و پس از آن ناامیدی از رحمت واسعه خداوند است. پس از این‌ها، رذائل اخلاقی مانند تکبر، حسادت و بخل قرار دارند و در نهایت، گناهان عملی مانند دروغ، غیبت و ظلم.

گناهان به دو دسته کبیره و صغیره تقسیم می‌شوند. گناهان کبیره، گناهانی هستند که خداوند برای عاملان آن‌ها وعده عذاب ابدی داده است. از جمله گناهان کبیره می‌توان به شرک به خداوند، عاق والدین، قتل و خونریزی، ربا و زنا اشاره کرد. البته توصیه شده است که انسان هیچ گناهی را کوچک نشمارد بلکه به این دقت کند که با گناهش درحال مخالفت با کیست؛ بدین معنا که گناه هرچقدر هم کوچک باشد بسیار بزرگ است زیرا مخالفت با خداوندی قدرتمند، حکیم و بسیار مهربان است که هر لحظه قدرت سلب بودن و توان و عذاب انسان را دارد اما از بسیاری مخالفت‌ها درمی‌گذرد.

یکی از نکات مهم در قرآن، تأکید بر خطر پافشاری بر گناه است. اصرار بر گناه، انسان را به شرک و کفر می‌کشاند. خداوند در قرآن می‌فرماید: «سپس عاقبت کسانی که اعمال سوء انجام دادند آن شد که آیات پروردگار را تکذیب کردند.»

گناه موجب نابودی اعمال می‌شود و کارهای نیک انسان را از بین می‌برد. آیه «و کسانی که آیات ما و دیدار آخرت را تکذیب کردند، اعمالشان نابود شد…»  اشاره به دو گناه اعتقادی دارد که همه کارهای خیر را نابود و فاعل آن را به جهنم می‌برد، البته گناهان دیگری در آیات و روایات ذکر شده که باعث حبط و از بین رفتن اعمال نیک انسان می‌شود.

گناه، نوعی طغیان و سرکشی در برابر خداوند است. قرآن کریم در سوره علق می‌فرماید: «به‌راستی انسان طغیان می‌کند، از اینکه خود را بی‌نیاز ببیند.» این آیه نشان می‌دهد که گناه، نتیجه غرور و احساس بی‌نیازی انسان از خداوند است.

البته این غرور و احساس بی‌نیازی هرچقدر شدیدتر شود، افتادن در دام گناهان هم شدیدتر است. گاهی ممکن است فردی گناهی مرتکب شود و به شدت پشیمان گردد؛ این حالت نشان می‌دهد که او درواقع قصد طغیان حاد علیه خداوند و دستوراتش را نداشته است بلکه لحظه‌‌ای با سستی و پذیرش وساوس نفس و شیطان، راهی خطا را رفته است.