جعفر بایسنغری و نقش او در کمال خط نستعلیق

جعفر بن‌علی‌ تبریزی‌ بایسنغری‌، استاد خط نستعلیق در قرن نهم است. او را با نام اولین استاد خط نستعلیق قرن نهم می‏شناسند و شهرت تبریزی‌ بایسنغری‌ به علت نگارش کتاب شاهنامه بایسنغری است. شاهنامه بایسنغری یک نسخه مصور از شاهنامه فردوسی است.
جعفر تبریزی‌ بایسنغری‌ این کتاب را به خط خوش نستعلیق نوشته است. دوران حیات میرزاجعفر را بین سال‎های 816 تا 856 تخمین ‎زده‎اند. اصالت و پیشینه خانوادگی او به تبریز باز می‏گردد. استاد تبریزی بایسنغری در بین عموم مردم به «هروی» هم شهرت دارد.
او در هرات هم سکونت داشت و این سکونت طولانی مدت علت دادن لقب هروی به تبریزی بایسنغری است. «عین‌الاعیان» لقب دیگر اوست. «قبلة‌ الکتّاب» و «کمال‌الدین» القابی است که سلطانعلی‌ قاینی‌ به او داده است. قاینی خود از خوشنویسان بنام اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری است. تبریزی بایسنغری را به عنوان بزرگترین نستعلیق‎نویس قرن نهم هجری می‏شناسند. این استاد خوشنویس ایرانی تلاش‎های زیادی هم برای گسترش خط نستعلیق کرد و در این امر هم موفق بود. او توانست زیبایی‎های خط نستعلیق را با خط خوش خود به همگان نشان دهد و توجه و اقبال عمومی را به این خط جلب کند.

ورود به دربار بایسنغرمیرزا
جعفر بن‌علی‌ تبریزی‌ بایسنغری‌، شاگرد میرعبداللّه‌ فرزند میرعلی‌ تبریزی‌ (هروی‌) بود. میرعلی یکی از پیشگامان خط نستعلیق است و میرزاجعفر خط نستعلیق را از او یاد گرفت. گفته می‏شود میرزاجعفر نستعلیق را خوش‏تر از استاد خود میرعلی می‏نوشت و شهرتش هم از میرعلی بیشتر بود. میرزاجعفر «خطوط اصول» را هم نزد شمس‌الدین‌ قطابی‌ مشرقی‌ آموخت.
شش خط ثلث، ریحان، نسخ، رقاع، توقیع و محقق، خط‎های اصلی در خوشنویسی اسلامی هستند که از آنها به عنوان خطوط اصول یاد می‎شود. مرقع نفیسی که از میرزاجعفر در کتایخانه دانشگاه توبیگن آلمان نگهداری می‏شود، نمونه عالی از خط ثلث، ریحان، نسخ، رقاع، توقیع و نستعلیق است.
در مرقع چند هنر مختلف از جمله خوشنویسی و هنر با هم آمیخته می‏شود. میرزاجعفر تربیت‌‌یافته‌ دربار شاهرخ‌ تیموری‌ بود و پسر او شاهزاده بایسنغرمیرزا علاقه خاصی به میرزاجعفر داشت. او در تبریز و قبل از رفتن به‌ دربار بایسنغرمیرزا، در دربار میرانشاه‌ بن‌تیمور بود و با ورود به دربار بایسنغرمیرزا در حجره کاخ چهلستون این شاهزاده‏ی تیموری نوشتن را آغاز کرد.
گفته می‏شود در دربار بایسنغرمیرزا 40 کاتب و خوشنویس فعالیت داشتند که میرزاجعفر از همه آنها چیره‎دست‎تر و استاد همه بود. بایسنغرمیرزا او را به عنوان مسئول کتابخانه خود هم انتخاب کرد. میرزاجعفر به تشویق بایسنغرمیرزا نوشتن کتاب شاهنامه بایسنغری را آغاز کرد. 22 تابلوی نگارگری شاهنامه بایسنقری به خط خوش میرزاجعفر نوشته شده است. این تابلوها در حال حاضر سالم هستند و در کتابخانه کاخ موزه گلستان نگهداری می‌شوند. میرزاجعفر با پایان نگارش این 22 تابلو، آنها را به شاهزاده بایسنغرمیرزا اهدا کرد.

آثار و شاگردان جعفر بایسنغری
میرزاجعفر با شاگردانی که تربیت کرد، توجه عموم مردم را به خوشنویسی جلب کرد. اظهر تبریزی استاد خط نستعلیق، محمد زرین‎قلم استاد خفی‎نویسی، عبدالحی منشی استرآبادی استاد خط تعلیق و عبدالله طباخ هری استاد خطوط اصول از جمله شاگردان بنام میرزاجعفر هستند. شاهنامه بایسنغری مهمترین اثر میرزاجعفر است. کتاب‎ها و آثار مختلفی از او به یادگار مانده است که فقط برخی از آنها در ایران هستند؛ شاهنامه بایسنغری در کاخ موزه گلستان نگهداری می‏شود، دیوان اشعار حسن دهلوی با کتابت میرزاجعفر در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‏شود، کتاب کلیات همام تبریزی دیگر اثر میرزاجعفر در پاریس نگهداری می‎شود.
میرزا جعفر این کتاب را پیش از راهیابی به دربار شاهزاده بایسنغرمیرزا نوشت. میرزاجعفر کتاب دیوان حافظ را هم به خط نستعلیق نوشته است که در موزه آثار اسلامی و ترک استانبول نگهداری می‎شود. کتابت گلستان سعدی هم دیگر اثر به جای مانده از اوست. میزاجعفر شاعر هم بود. وقتی شاهزاده بایسنغرمیرزا از دنیا رفت، در رثای او شعری را برای تسلیت به شاهرخ (پدر شاهزاده بایسنغرمیرزا) نوشت. این شعر نشان هم ذوق و استعداد میرزاجعفر دارد. او سرانجام در سال 885 هجری قمری درگذشت.