وحشی بافقی، شاعری وارسته با بیانی ساده و صادقانه

مشاهیر

ایران سرزمین فرهنگ و هنر است. ادیبان و شاعران بزرگ پارسی‌گوی همچون فردوسی، حافظ، سعدی، خیام و مولانا، در تمام عالم شهره‌اند و آثار آن‌ها نظر تمام مردم جهان را به خود جلب کرده است. اما شاید بزرگی این نام‌ها به حدی باشد که دیگر چهره‌های ادب پارسی را از نظر دور نگه داشته باشد، در حالی که بزرگان ادب پارسی به این چند تن محدود نیستند. وحشی بافقی یکی از چهره‌هایی به شمار می‌آید که اشعار و آثار وی بسیار غنی است، ولی شاید در جهان کمتر شناخته ‌شده باشد.

وحشی بافقی که بود؟

مولانا کمال‌الدین محمد متخلص به وحشی بافقی یکی از شاعران نامدار ایران است که در سال 1532 میلادی (939 هجری قمری) در بافق به دنیا آمد. بافق امروزه در محدوده شرقی استان یزد قرار دارد. وی همزمان با دوره شکوفایی حکومت صفویه می‌زیست. تهماسب صفوی، شاه اسماعیل دوم و شاه محمد خدابنده پادشاهان هم‌عصر وحشی هستند. بر اساس برخی نقل‌ها «وحشی» تخلص برادر کمال‌الدین بود. کمال‌الدین پس از فوت برادرش که در آن زمان به شهرت رسیده بود، تخلص وی را اختیار کرد تا نامش را جاودانه کند. کمال‌الدین هر جا در اشعارش از تخلص وحشی استفاده کرده، به ستایش برادرش پرداخته است. برادر کمال‌الدین، نخستین استاد وی بود و کمال‌الدین نزد او، به تعلیم ادبیات پرداخت.

وحشی پس از آموختن دروس مقدماتی به یزد و کاشان رفت و به تکمیل دانش خود پرداخت. او مدتی در کاشان اقامت گزید و سپس از طریق بندر هرمز به هندوستان سفر کرد. وی سال‌های پایانی عمر خود را در یزد یا کرمان سپری کرد و در 1583 میلادی (991 هجری قمری) درگذشت. درباره علت مرگ وحشی گمانه‌زنی‌های زیادی مطرح کرده‌اند ولی احتمالا او بر اثر تب سوزان درگذشته است. در حال حاضر در یزد مقبره‌ای به نام او در محله پیرو برج روبروی امامزاده شاهزاده فاضل ساخته شده است. کار ساخت این بنا در سال 1977 میلادی آغاز شد و حدود دو سال به طول انجامید. در شهر یزد خانه‌ای نیز به نام این شاعر وجود دارد.

خدمات و ویژگی‌های وحشی بافقی

در دوران حیات وحشی، شاعران هنر شاعری خود را برای رسیدن به ثروت و شهرت به کار می‌گرفتند، ولی وحشی به جای مال‌اندوزی، به دنبال بیان احساس و اندیشه خود بود. آن چه وحشی بافقی را در تاریخ ادب پارسی یگانه کرده، سبک خاص بیان اوست. وحشی تلاش می‌کرد از به کار گیری صنایع ادبی و اختیارات شاعری، آن چنان که در آن دوره رسم بود، پرهیز کند و با زبانی ساده و صادقانه سخن بگوید. وحشی جز در مواقعی که استواری کلامش نیازمند به کار بردن صنایع و آرایه‌های ادبی بود، از آن پرهیز می‌کرد. پرهیز از ترکیب‌های مغلق و واژه‌های عربی که در آن دوره نوعی فخرفروشی و خودنمایی در میان شاعران محسوب می‌شد، یکی دیگر از ویژگی‌های شعر وحشی است.

در تاریخ ادبیات پارسی، وحشی بافقی را بزرگ‌ترین شاعر مکتب وقوع می‌دانند. این مکتب سبکی از شعر فارسی بود که از اواخر قرن پانزدهم میلادی شروع شد و تا اوایل قرن هفدهم میلادی (اواخر قرن نهم تا اوایل قرن یازدهم هجری قمری) ادامه یافت. سادگی و پرهیز از اغراق‌ها و صنایع شاعرانه و به کار بردن اصطلاحات عامیانه از جمله ویژگی‌های این مکتب است.

وحشی در مثنوی‌های خود از قالب اشعار نظامی و در غزل از قالب اشعار شاعران گذشته خود استفاده کرده و به استقبال اشعار آنان رفته است با این حال این کار ابتکار او را تحت‌الشعاع قرار نداده و نویی و تازگی کلامش را از میان نبرده است. همین ویژگی موجب شد در دوره‌های بعد، شاعران بسیاری اشعار وحشی را مورد استقبال قرار دهند.

وحشی به گونه‌های مختلف شعری از جمله غزل، رباعی، ترکیب‌بند، قصیده و مثنوی شعر سروده است. از میان آثار وحشی، مثنوی «شیرین و فرهاد» شهرت بیشتری دارد. این اثر به دلیل فوت وحشی ناتمام ماند و چند قرن بعد، توسط شاعری به نام «وصال شیرازی» تکمیل شد. مثنوی‌های «خلد برین» و «ناظر و منظور» از دیگر آثار او هستند. دیوان وحشی بافقی شامل 9 هزار و 76 بیت است و در آن 395 غزل، 43 قصیده و قطعاتی در سایر قالب‌های شعری گرد آمده است.

از وحشی نامه‌ای نیز به جا مانده که آن را با نثری سوزناک، خطاب به معشوق خود نوشته است. این نامه تنها اثر منثور او به شمار می‌رود و در مجموعه خطی کتابخانه ملک تهران نگهداری می‌شود.

روز وحشی بافقی در تقویم ایران

نهم اکتبر (18 مهرماه) در تقویم ایران به نام روز بزرگداشت وحشی بافقی نامگذاری شده است.

اطلاعات

نام	وحشی بافقی، شاعری وارسته با بیانی ساده و صادقانه
کشور	ایران
نام مستعار	وحشی بافقی
زمان تولید	قرن شانزدهم میلادی
آثار	ناظر و منظور، فرهاد و شیرین، دیوان اشعار، خلد برین
دوره حیات	گذشته
نوع	ادبی