حمزه ایلخانی‌زاده و تلاش‌های او برای رشد ورزش ایرانی چوگان

چوگان یک ورزش اصیل ایرانی است. کارشناسان پیشینه چوگان را به هزاره اول پیش از میلاد می‌رسانند و معتقدند به دلیل آن که اجرای این ورزش مهارت‌های سوارکاری و ورزیدگی اسب‌ها را بالا می‌برد، با حمایت حاکمان روبرو شد و رشد کرد. بعدها این ورزش به دیگر کشورها نیز راه یافت. در ایران این ورزش به خصوص در جشن‌ها، همراه با روایت‌گری، نقالی و موسیقی به اجرا در می‌آمد و در گوشه‌های میدان چوگان، نقاره‌نوازی، سرنانوازی و نواختن شیپور جریان پیدا می‌کرد. در نقاشی‌هایی که عمدتا به صورت مینیاتور از گذشته‌ها باقی مانده، نقش‌های متعددی از ورزش چوگان دیده می‌شود و در آن‌ها نوازندگانی در حالی که مشغول نواختن سازهایی همچون سرنا و نقاره هستند، به تصویر کشیده شده‌اند. بنابراین باید چوگان را یک «ورزش شاد» توصیف کرد.
رقابت‌های چوگان در جامعه ایرانی به حدی جدی بود که حاکمان و اشخاص سرشناس، شخصا برای تماشای آن حضور می‌یافتند. این جایگاه به آن خاطر است که چوگان، حامل یک ارزش اجتماعی و فرهنگی ویژه بوده است. با این وجود این ورزش به تدریج جایگاه خود را در جامعه ایرانی از دست داد و چندان مورد توجه نبود. در چند دهه اخیر تلاش‌های زیادی برای زنده کردن ورزش چوگان و معرفی آن به همگان صورت گرفت. این تلاش‌ها خصوصا پس از سال 2002 میلادی (1381 خورشیدی)، با تاکید مقام معظم رهبری بر سرمایه‌گذاری بیشتر روی رشته چوگان و ارتقای جایگاه این ورزش شکل گرفت. در همان سال با جدا شدن ورزش چوگان از سوارکاری، فدراسیون جدیدی در میان فدراسیون‌های ورزشی ایران به وجود آمد. در نهایت با تهیه پرونده‌ای برای ارائه به سازمان جهانی یونسکو، «چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با موسیقی و روایت‌گری» در سال 2015 میلادی (1394 خورشیدی) به ثبت جهانی رسید. در این مسیر چهره‌هایی با تلاش فراوان کوشیدند جایگاه فرهنگی و تاریخی چوگان را معرفی و اهمیت آن را گوشزد کنند. حمزه ایلخانی‌زاده یکی از همین افراد بود که نام وی به خاطر فعالیت‌هایش در زمینه چوگان در سال 2018 میلادی (1397 خورشیدی) در فهرست گنجینه‌های زنده بشری ایران به ثبت رسید.

حمزه ایلخانی‌زاده، کودکی و ورود به ورزش
حمزه ایلخانی‌زاده در یک خانواده عشایری به دنیا آمد. محل تولد او روستایی به نام «حمامیان» در نزدیکی شهر بوکان در غرب ایران بود. ایلخانی‌زاده خانواده خود را ایراندوست و عاشق فرهنگ و ادبیات ایران توصیف می‌کند. به اعتقاد وی همین علاقه خانواده او به ادبیات، موجب شد پیوند عمیقی میان او و فرهنگ و ادب پارسی به وجود آید، به طوری که در کودکی اشعار حافظ را از بر شد. او در سنین کودکی و نوجوانی با چوگان آشنا شد و حتی پس از عزیمت به تهران برای ادامه تحصیل، این ورزش را رها نکرد. ایلخانی‌زاده که در زمینه صنعتی نیز فعالیت داشت، از بدو تاسیس فدراسیون چوگان جمهوری اسلامی ایران در سال 2002 به عنوان رئیس فدراسیون انتخاب و به مدت 15 سال عهده‌دار این مسئولیت بود. در زمان ریاست وی بر این فدراسیون بود که پرونده چوگان در یونسکو به ثبت رسید.
وی شوق حاصل از چوگان را در میان همه رشته‌های ورزشی بی‌نظیر می‌داند و معتقد است: «چوگان یک ارزش برای وطن و آیندگان ماست و باید حفظ شود، ولی نگاه‌هایی می‌خواستند این ورزش را به عنوان یک ضدارزش مطرح کنند... این مملکت همواره عاشقانی داشته است که برای زنده کردن فرهنگ آن پیش‌قدم بوده‌اند. در هر زمان فرصتی پیدا می‌شد با حمایت این افراد نظرات درباره چوگان را مطرح می‌کردیم و در نهایت چوگان گوشه‌گیر و مظلوم و مطرود را به همه شناساندیم و موفق شدیم آن را به نام این سرزمین در سطح جهانی به ثبت برسانیم.» وی ثبت چوگان به نام ایران را یک دستاورد بزرگ می‌داند و چوگان را مجموعه‌ای از عناصر تاریخی، هنری، فرهنگی و ادبی توصیف می‌کند.
تبدیل مجدد میدان امام (نقش‌جهان) اصفهان به عرصه رقابت چوگان یکی از اهداف و آرزوهای ایلخانی‌زاده است. این اثر از ابتدا به عنوان میدانی برای برگزاری رقابت‌های چوگان ساخته شده بود و هنوز هم بقایای دروازه‌هایی که در این بازی کاربرد داشت، وجود دارد. نقل است که شاهان صفوی به همراه خانواده خود در هنگام برگزاری رقابت‌های چوگان در عمارت عالی‌قاپو حضور می‌یافتند و بازی‌ها را تماشا می‌کردند.