شب یلدا، آیینی باستانی در گرامیداشت پیروزی نور بر تاریکی

سنت گرامی‌داشت شب یلدا، هشت هزار سال قدمت دارد. شب یلدا آخرین شب پاییز و بلندترین شب سال است و از آن به بعد، به تدریج شب‌ها کوتاه‌تر و روزها بلندتر می‌شود. ایرانیان از گذشته‌های دور شب را نماد شر و بدی می‌دانستند و خورشید را نماد پاکی و راستی می‌شمردند و معتقد بودند پایان بلندترین شب سال و آغاز زمستان، به معنای غلبه نور بر تاریکی و روز بر شب است. بر اساس این باور، در شب یلدا نیروهای شر در اوج قدرت هستند و باید برای مقابله با آن به برپایی جشن و گرد هم آمدن با نزدیکان مشغول شد.

نام دیگر شب یلدا، «شب چله» است. مطابق تقویم باستانی ایران، دوره چهل روزه 22 دسامبر تا 30 ژانویه دوره‌ 40 روزه زمستان است. به عقیده ایرانیان باستان، چهار روز پایانی این بازه، سردترین روزهای زمستان است.

از آن جا که جامعه ایران در دوران قدیم، جامعه‌ای کشاورزی بود، تغییر فصول و گرم‌تر شدن هوا به معنای شروع فصل کار و کشت محصول بوده است. از این رو بلندتر شدن روزها پس از شب یلدا برای مردمان مختلف نوید حرکت طبیعت به سوی گرم‌تر شدن هوا و آغاز فصلی نو برای کشاورزی و باروری زمین بوده است.

آیین‌های شب یلدا

شب یلدا تقریبا در تمام نقاط ایران گرامی داشته می‌شود و مردم هر منطقه، مطابق آداب و رسوم محلی خود، آن را جشن می‌گیرند. با این حال دید و بازدید و جمع شدن همه اعضای فامیل در خانه بزرگ‌ترها، رسم مشترک همه آن‌هاست. در شب یلدا ایرانیان تا سپیده‌دم دور هم جمع می‌شوند و به گفتگو می‌پردازند.

رسم بر این است که در یلدا، از مهمانان با چای و شیرینی و انواع میوه، شیرینی و تنقلات پذیرایی شود. شاهنامه‌خوانی و خواندن غزلیات حافظ، از مهم‌ترین و فراگیرترین رسوم شب یلدا به شمار می‌رود.

در ایران رسم است مردانی که نخستین شب یلدای پس از ازدواج را پشت سر می‌گذارند، به همسران خود هدیه بدهند. در برخی نقاط ایران داماد هفت نوع میوه را به همراه هدایای گوناگون به منزل نامزد خود می‌فرستد. در برخی مناطق بانوی جوان و خانواده او در پاسخ به این هدایا، هدایای دیگری را به منزل مرد جوان ارسال می‌کنند.

معمولا در شب‌های یلدا به خاطر دید و بازدیدهای خانوادگی، منازل را چراغانی می‌کنند. استفاده از شمع در جای‌جای خانه، یکی از رسوم یلدایی در برخی مناطق ایران است. در دوران جدید که رواج گوشی‌های تلفن همراه روابط رو در روی افراد با یکدیگر را تحت تاثیر قرار داده است، در شب یلدا، همه گوشی‌ها را برای مدتی کنار می‌گذارند تا مزاحمتی در معاشرت آنان پیش نیاید.

خوراکی‌های شب یلدا

شب یلدا، شب دور هم جمع شدن و گفتگوست. برای این که این گفتگوها گرمای بیشتری داشته باشد، معمولا خوراکی‌هایی خاص تهیه می‌شود. هندوانه، انار و سیب سرخ، مهم‌ترین میوه‌های یلدایی هستند، ولی در برخی مناطق گلابی، خرمالو و لبو هم در مهمانی یلدایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر اساس داستان‌های کهن، ایرانیان باستان به خاطر رنگ سرخ برخی میوه‌ها (مثل هندوانه، انار، سیب سرخ و لبو) آن‌ها را با طلوع فجر هم‌ذات می‌دانستند و در یلدا از آن استفاده می‌کردند. اعتقاد ایرانیان بر این است که خوردن هندوانه در شب یلدا، انسان را از بیماری مصون می‌دارد.

آجیل شب یلدا، دیگر خوراکی محبوب دورهمی‌های یلدایی است. این آجیل مخلوطی است از خشکبار مختلف (معمولا پسته، بادام، فندق، کشمش)، میوه‌های خشک (انجیر، قیسی...) و تخمه هندوانه، کدو یا آفتابگردان.

نوشیدن چای و شربت هم در جمع‌های شب یلدا مرسوم است. اگر در شب یلدا برف ببارد، مخلوطی از برف و شیره انگور تهیه و صرف می‌شود. این مخلوط بسیار لذیذ و خاطره‌انگیز است.

میزبانان شب یلدا که معمولا از بزرگ‌ترهای فامیل هستند، گاهی از مهمانان خود با شام پذیرایی می‌کنند. معمولا در شب یلدا چلو ماهی یا سبزی‌پلو با ماهی به عنوان شام سرو می‌شود.

اطلاعات

نام	شب یلدا، آیینی باستانی در گرامیداشت پیروزی نور بر تاریکی
کشور	ایران
نوع	ملی
ثبت	یونسکو