دارایی‌بافی، بافت پارچه‌ای با نقوشی رنگارنگ و چشم‌گیر

«دارایی‌بافی» یا «ایکات» فن بافت یکی از زیباترین انواع پارچه‌های سنتی است. این هنر با ترکیب زیبای رنگ‌هایی گرم و گیرا، پارچه‌هایی نفیس می‌آفریند. در دارایی‌بافی با ایجاد گره در هنگام رنگرزی، قبل از بافت نقوش را تا حد زیادی شکل می‌دهند.

ویژگی‌های دارایی‌بافی
دارایی‌بافی فن بافت یک نوع پارچه است که با در هم تنیدن تارها و پودهایی از جنس نخ‌های پنبه‌ای (و گاهی پشمی) حاصل می‌شود. گاهی پارچه‌های دارایی را با ابریشم می‌بافند تا ارزش و بهای آن بیشتر شود. به دارایی‌بافی «ایکات» هم می‌گویند. این واژه به معنای بستن تار و پود از روی الگویی از پیش آماده‌شده است. ویژگی خاص این هنر در رنگ‌رزی نخ‌ها پیش از بافت نمود پیدا می‌کند. این فن را با شیوه گره زدن پیدا می‌کنند. یکی از دلایل ایجاد طیف‌های متنوع از رنگ‌های گوناگون در این بافته به همین شیوه مخصوص رنگرزی بر می‌گردد.
دلیل آن که این هنر را «دارایی‌بافی» و محصول آن را «دارایی» (به معنای ثروت و اندوخته) می‌نامند، ارزش بالای آن است، به طوری که در گذشته این نوع پارچه در جهیزیه نوعروسان به عنوان یک سرمایه فاخر قرار داده می‌شد. به دلیل قیمت بالای دارایی، اغلب مردم از تمکن مالی لازم برای خرید آن بی‌بهره بودند و بیشتر اوقات، ثروتمندان مشتریان چنین پارچه‌هایی به شمار می‌آمدند. در گذشته دارایی را به عنوان روتختی یا رومیزی مورد استفاده قرار می‌دادند و در کل، استفاده از آن به شکلی بود که بیش از دیگر پارچه‌ها در معرض دید باشد. امروزه دارایی را در تهیه شال، کوله‌پشتی، چادرشب، بقچه، مانتو و انواع دیگر لباس به کار می‌گیرند.

فن و شیوه دارایی‌بافی
بافت دارایی با دستگاهی ویژه که با نام «دارایی‌بافی» مشهور است صورت می‌گیرد. البته پیش از شروع بافت، باید چند مرحله مهم برای رنگرزی طی شود. در گذشته رنگرزی الیاف به وسیله رنگ‌های گیاهی و طبیعی انجام می‌شد، ولی امروزه رنگ‌های شیمیایی جایگزین شده‌اند و سهولت کار را بالا برده‌اند. در فرایند رنگرزی، الیاف پنبه‌ای یا ابریشمی را در دسته‌های مرتب 30 تا 40 تایی مرتب می‌کنند و از داخل دو تکه چوب که سوراخ‌هایی در آن تعبیه شده، عبور می‌دهند تا انتها و ابتدای دسته الیاف در میان چوب‌ها مهار شود. دسته‌هایی که رنگ‌های یکسان به خود می‌گیرند، به وسیله چند نخ گره زده می‌‌شوند و سپس عملیات رنگرزی روی آن‌ها انجام می‌شود. گره‌های میانی چندان دقیق عمل نمی‌کنند و به همین خاطر در فرایند رنگرزی طیف‌های مختلفی از رنگ‌ها حاصل می‌شود که بعدا زیبایی بیشتری به کار می‌بخشد. علاوه بر این، باز کردن گره‌ها پیش از خشک شدن کامل رنگ‌ها، سبب در هم‌آمیختن الیاف با رنگ‌های متفاوت و ایجاد طیف‌های رنگی بیشتر می‌شود.
پس از رنگرزی نوبت به بافت پارچه می‌رسد. برای این کار باید نخست عملیات چله‌کشی صورت گیرد. دارایی حالتی کشسانی دارد و به همین خاطر، طرح‌های پیاده‌شده روی آن مرز دقیقی ندارند. عمده طرح‌هایی که روی دارایی پیاده می‌شود شامل نقوش ساده، هندسی و نسبتا بزرگ است. در کنار ترکیب رنگ متنوع و زیبا، به کارگیری این نقوش نیز به عنوان یکی از دلایل زیبایی چشم‌گیر دارایی عنوان می‌شود.
از نظر روش بافتْ دارایی در سه شیوه «تار»، «پود» و «تار و پود دوگانه» بافته می‌شود. از این میان دارایی‌بافی به روش تار و پود دوگانه دشوارتر و محصول آن نفیس‌تر و زیباتر است. در این روش خاص، نخ‌های تار رنگ می‌شود و روی دستگاه قرار می‌گیرد و نخ‌های پود، روی ماسوره‌ها پیچیده می‌شود. پیچیدگی این روش به اندازه‌ای است که گاهی هنرمند برای بافتن چند متر مربع از پارچه چند ماه زمان صرف می‌کند... در هر سه روش نخ‌ها طوری روی چارچوب کشیده می‌شود که بتوان آن‌ها را برای ایجاد یک نقش منسجم جمع کرد و به هم گره زد. هر چه طرح و نقش دارایی ظریف‌تر باشد دقت بیشتری برای بستن و گره زدن نخ‌ها لازم است. معمولا بافنده 10 تا 15 تار را در یک دسته قرار می‌دهد، ولی ممکن است در هر دسته تا سه تار هم قرار گیرد تا ظرافت نقش‌ها به حداکثر برسد.

ثبت ملی دارایی‌بافی
دارایی‌بافی در سال 2010 میلادی (1389 خورشیدی) در فهرست میراث ناملموس ملی ایران به ثبت رسید. این هنر به جز یزد در کاشان نیز رواج دارد. همچنین در گیلان و در میان ترکمن‌ها نیز دیده می‌شود.