«سوزن‌دوزی» مهم‌ترین المان متمایز کننده لباس بلوچی از سایر لباس‌های محلی کشورمان است که علاوه بر آنکه توانسته محبوبیت این لباس‌ها را حتی میان نسل جدید حفظ کند، پای‌اش به سایر کشورها نیز باز شده است؛ چنانچه طاهره شهرکی _ طراح لباس _ معتقد است: «لباس ساری هندی که هم اکنون در شبه قاره هند می‌بینیم، نمونه‌ی بارز مد و لباسی است که ۵۰۰۰ سال پیش در استان سسیستان و بلوچستان و در شهر سوخته استفاده می‌شده است.»

با این تفاسیر شاید اوضاع لباس‌های محلی بلوچی نسبت به سایر لباس‌های محلی بهتر باشد و نتوانیم صفت «فراموش شده» را به آنها اطلاق کنیم، اما از سمت مقابل همین سوزن‌دوزی به سبب دقت و ظرافتی که باید هنگام اجرای آن صورت گیرد، سبب شده است که لباس بلوچی در زمره لباس‌های گران قیمت قرار گیرد که شاید همه افراد توانایی تهیه آن را نداشته باشند و پوشیدن آن را در میان گروه خاصی از افراد شاهد باشیم. 

ایسنا در هشتمین شماره از پرونده‌ای با عنوان «فرهنگ پوشاک اقوام ایرانی» به معرفی لباس‌های محلی بلوچستانی‌ها پرداخته است؛ لباس‌هایی اصیل که از قسمت‌های متفاوتی تشکیل شده و نشان‌دهنده تمدن و اصالت چندین هزار ساله مردم این منطقه است.

لباس مردان 

سرپوش یا کلاهی برای سر بخش مهمی از پوشش مردان بلوچ است. گروهی از مردان بلوچ عمامه‌ای گرد که بر سر می‌بندند که «پاک» یا «پگ» نام دارد. این سربند پارچه‌ای به طول حدود ۱۰ متر و عرض نیم متر است که یک طرف آن را از پشت سر تا حدود کمر می‌آویزند و طرف کوتاه‌تر را مانند تاجی بر بالای عمامه در لای پاک استوار می‌کنند.

گروهی دیگر نیز برای پوشش سر خود از «مسر» که نوعی دستمال سر است و آن را شبیه عمامه می‌بندند استفاده می‌کنند. «کلاه سوپی» نیز نوعی عرقچین است که مردان در مسجد و هنگام عبادت بر سر می‌گذارند. مردان بلوچ همچنین برای مراسم‌های جشن و یا سایر مراسم‌های اعیانی از «چکن‌دوز» که نوعی کلاه دست‌دوزی شده است استفاده می‌کنند. کلاه‌های بلوچی اغلب از پنبه با پارچه‌های ابریشمی یا پنبه‌دوزی ظریف و با طرح‌های گلدار یا هندسی تهیه می‌شوند و گاهی هم از آینه‌های کوچک یا سوزن‌دوزی برای تزئین آن استفاده می‌کنند. 

مردان بلوچ زیر پیراهن اصلی خود «گنج پراک» به تن می‌کنند. «جامگ» نام پیراهن مردان بلوچ است؛ پیراهنی آستین بلند، گشاد و دارای یقه برگردان که دو چاک نسبتا بلند در دو پهلوی آن قرار گرفته است. نوع دیگری از پیراهن مردانه، «کرته» یا «چارتکه» نام دارد. قد این پیراهن در گذشته تا سر زانو بود، اما اکنون بلندی آن به تا حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر زیر زانو ادامه دارد. برخی مردان «لنگ» که پارچه‌ای مستطیل شکل است را روی دوش می‌اندازند. این پارچه کاربرد روزمره دارد و گاهی به‌جای حوله و یا حتی جا نماز از آن استفاده می‌شود. برای فصول سرد سال نیز روی این پوشش معمولا کت پشمی به تن می‌کنند.

«پاجامک» نام شلوار مردان بلوچ است؛ شلواری گشاد و چین‌دار که با «سرین‌بند» که کمربندی پارچه‌ای است بر روی کمر محکم می‌شود. معمولا افراد مرفه شلوار را بسیار گشاد می‌دوزند به گونه‌ای که گاهی برای دوخت آن به بیش از ۲۰ متر پارچه نیاز است.

مردان بلوچ انواع متفاوتی از کفش‌ را به پا می‌کنند؛ «کتوک» نام یکی از پاپوش‌های مردان است که کف آن از چوب ساخته شده و بندهایی از جنس پشم دارد. نوک این کفش‌ها به طرف بالا برگشته است تا به عقیده اهالی راه رفتن راحت‌تر شود. «سواس» یا «پوزا» نیز کفشی است که با برگ خرمای وحشی می‌بافند. همچنین «دوبنده» کفشی از جنس پوست گاو است.

لباس زنان

با وجود اینکه نوع طراحی و دوخت لباس زنانه و مردانه بلوچی تفاوت‌های زیادی ندارند، اما یکی از مهم‌ترین نشانه‌های لباس زنان بلوچ تنوع رنگی بالای آن است. زنان هم «جامگ» و «پاجامگ» می‌پوشند با این تفاوت که لباس‌های آنها با ظرافت بیشتری دوخته شده و حتی تزئینات بیشتری از جمله سوزن‌دوزی و آینه دوزی هم دارد. از دیگر مواردی که باعث تمایز لباس زنان و مردان می‌شود جیب لباس‌ها است که خود به تنهایی به یک نماد تبدیل می‌شود. در واقع به اعتقاد مردمان بلوچ، جیب بزرگ به عنوان نمادی برای شجاعت و دلاوری زنان بلوچ است.

علاوه بر موارد یاد شده که بخش اصلی پوشش زنان را تشکیل می‌دهد، زنان «تکو» نوعی چارقد و «سریگ» نوعی روسری بزرگ‌تر از چارقد به سر می‌کنند. زنان همچنین چادری دو تکه بر سر می‌اندازند که تکه کوچک‌تر از شانه چپ تا پایین کمر را می‌پوشاند و بلندی تکه بزرگ‌تر تا پایین پا ادامه دارد. زنان در خانه از «گشان چادر» استفاده می‌کنند. این چادر کوچک‌تر، کوتاه‌تر و مستطیل شکل است و تـا پشت کمر را می‌پوشاند.

زیورآلات شامل گوشواره، پولک، پولوه، کیگ، پور (سینه ریز)، کید، سربند و مزبری نیز بخش مهمی از پوشش زنان بلوچ است که بسته به سطح رفاهی که دارند از آنها استفاده می‌کنند.

طایفه‌های زیادی در منطقه بلوچستان زندگی می‌کنند که شاید از دید کسانی که با این لباس‌ها آشنایی ندارند، همه این لباس‌ها یک شکل دیده شوند، اما فرم و ساختار لباس و شلوار نشان‌دهنده تفاوت‌ها است و نوع پوشش و دوخت اهالی شهرهای مختلف بلوچستان نشان می‌دهد که فرد متعلق به کدام شهر، منطقه یا طایفه بلوچ است.

 

منبع: خبرگزاری ایسنا - شنبه 19 آبان 1403