متروی تهران، بزرگ‌ترین متروی غرب آسیا

ایجاد سامانه‌های قطار شهری را که امروزه با نام «مترو» می‌شناسیم، به سال 1863 میلادی (1242 خورشیدی) و افتتاح راه‌آهن «متروپولیتن» لندن نسبت می‌دهند. در این سال برای نخستین بار از نیروی الکتریکی برای حرکت قطارهایی که درون تونل‌ها حرکت می‌کردند استفاده شد. مترو به تدریج در دیگر کشورها گسترش پیدا کرد و به عنوان راه حلی مطرح شد که می‌توانست بار ترافیکی شهرهای بزرگ را بکاهد. مترو امروزه تنها بخشی از سامانه حمل و نقل شهرهای بزرگ نیست، بلکه به عنوان عنصری تاریخی و فرهنگی به شمار می‌آید که رشد آن، روایتگر گسترش و پیشرفت شهرهای بزرگ است. بدین ترتیب «متروی تهران» را نیز باید یک عنصر تاریخی و فرهنگی توصیف کرد که خطوط مختلف آن، همچون شاهرگ‌هایی زیر پوست شهر وظیفه انتقال مردم را بر عهده دارند...

تاریخچه متروی تهران

استفاده از راه‌آهن برای جابجایی مردم تهران قدمت زیادی دارد و به دوره حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار (سلطنت از 1848 تا 1896 میلادی) باز می‌گردد؛ زمانی که هنوز این ایده در جهان نوپا و نوظهور بود. در آن دوره ساخت تراموای شهری در یکی از قراردادهای دولتی با یک سرمایه‌گذار انگلیسی آلمانی مطرح شد ولی این قرارداد به دلیل ماهیت استعماری‌اش، باطل شد و ساخت شبکه حمل و نقل ریلی در شهر تهران نیز به تعویق افتاد. چند دهه بعد واگن‌هایی که با نیروی اسب جابجا می‌‌شدند رواج پیدا کردند، ولی این واگن‌ها تا حوالی دهه سوم قرن بیستم (دهه 1310 خورشیدی) کارکرد خود را از دست دادند... ایده ساخت مترو به سبک مدرن برای شهر تهران در دهه 1970 میلادی (1350 خورشیدی) مطرح شد، زمانی که تهران رشد شتابانی را آغاز کرده بود و ایجاد یک شبکه حمل و نقل ریلی ضروری به نظر می‌رسید. مطالعاتی که در سال 1974 میلادی (1353 خورشیدی) انجام شد، با پیشنهاد تاسیس شبکه متروی تهران در هفت خط همراه بود. این پیشنهاد از حدود سه سال بعد، با شروع عملیات اجرایی خط یک متروی تهران در مناطق شمالی شهر عملیاتی شد. تا سال 1980 میلادی (1359 خورشیدی) ساخت 2300 متر تونل و بخش‌هایی از سه ایستگاه واقع در این خط با پیشرفت‌هایی همراه بود. در این دوره به دلیل حمله عراق به ایران، عملیات احداث مترو متوقف ماند و مجددا در سال 1987 میلادی (1366 خورشیدی) از سر گرفته شد. نهایتا نخستین خط متروی تهران (خط پنج) اوایل سال 1999 میلادی (1377 خورشیدی) کار خود را با جابجایی مسافر بین تهران و کرج آغاز کرد.

یکی از ایستگاه‌های متروی تهران در زمان شلوغی

ویژگی‌ها و فعالیت متروی تهران

در حال حاضر متروی تهران بزرگ‌ترین متروی غرب آسیا محسوب می‌شود. با این وجود توسعه این سامانه ضروری به نظر می‌رسد و طرح افزایش خطوط آن به 11 خط مطرح است. متروی تهران در هفت خط اصلی فعالیت می‌کند که پنج خط آن درون‌شهری، یک خط آن برون‌شهری (میان شهرهای تهران و کرج) و یک خط آن دوبخشی است. طول خطوط متروی تهران تا سال 2025 میلادی به 296 کیلومتر رسیده است. 160 ایستگاه نیز در این سامانه به خدمت‌رسانی مشغولند. از نظر درازا، متروی تهران در میان قطارهای شهری جهان در رتبه پانزدهم قرار دارد. دسترسی به تمام نقاط مهم شهر تهران از طریق ایستگاه‌های متروی این شهر، با هزینه‌ای اندک امکان‌پذیر است، به همین دلیل متروی تهران از نظر جابجایی مسافر، نقشی کلیدی در این کلان‌شهر ایفا می‌کند. در برخی ساعت‌های روز، استفاده از متروی تهران به اندازه‌ای است که علی‌رغم افزایش شمار قطارها، ازدحام شدیدی در ایستگاه‌ها به وجود می‌آید.

در حال حاضر شمار سفرهای سالانه متروی تهران به بیش از 820 میلیون رسیده است. از ابتدای شروع به کار متروی تهران تا اوایل سال 2025 میلادی، تعداد سفرهایی که به وسیله این شبکه حمل و نقل انجام شده بیش از 12.2 میلیارد سفر برآورد می‌شود. در میان ایستگاه‌های متروی تهران، ایستگاه «امام خمینی» که محل تلاقی خطوط یک و دو محسوب می‌‌شود، با میانگین نیم میلیون مسافر در روز، شلوغ‌ترین ایستگاه به شمار می‌آید.

در ایستگاه‌های مختلف متروی تهران نمایشگاه‌های عکس و آثار هنری برپا می‌شود

یکی از ویژگی‌های متروی تهران، استفاده از نمادها و آثار هنری در طراحی داخلی ایستگاه‌هاست. در ایستگاه‌های مختلف متروی تهران، بیش از 900 قطعه اثر هنری نصب شده است که در فرهنگ، طبیعت، ادبیات و مذهب ایران‌زمین ریشه دارند. برخی از این آثار به صورت موقت در ایستگاه‌های مختلف به نمایش در می‌آیند و برخی دیگر با استفاده از هنرهایی همچون کاشی‌کاری، متناسب با نام یا موضوعات مرتبط با جغرافیا و پیشینه ایستگاه در آن نصب شده‌اند. در برخی ایستگاه‌های بزرگ متروی تهران، مغازه‌ها و بازارچه‌های زیرزمینی احداث شده است که در آن، انواع صنایع دستی، خوراکی‌ها، البسه و وسایل زینتی عرضه می‌شود.

متروگردی برنامه‌ای است که هر کس به تهران سفر می‌کند باید آن را در برنامه سفر خود بگنجاند. حضور در متروی تهران علاوه بر این که تجربه‌ای جذاب برای آشنایی نزدیک با زندگی روزمره مردم شهر محسوب می‌شود، زمینه‌ای برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ ایران نیز به شمار می‌رود.