بادگیر

بادگیر گذرگاهی ساخته شده بر بام ساختمان برای راهیابی نسیم به درون است.

از بادگیر برای خنك كردن و دگرگون كردن هوای درون ساختمان از گذشته‌های دور بهره‌گیری می‌شده و پیشینه آن به مصریان كهن و بابلی‌ها می‌رسد. «با توجه به كاربرد پیشینه‌دار بادگیر كه تنها در ایران دیده می‌شود، می‌توان اختراع بادگیر را از ایرانیان دانست. اعراب نیز با بادگیر آشنا بوده‌اند. به گمان فراوان، گسترش بادگیر در شام و مصر در روزگار اسلامی از راه عراق بوده است. در ایران در بسیاری از شهرها و روستاهای گرمسیر كه دارای باد و نسیم مطلوب ازیك یا چند سو هستند، بادگیرهایی رو بدان سو ساخته می‌شود.

بخش‌های بادگیر: هر بادگیر دارای سه بخش است: الف ـ دهانه بیرونی با اندامی بلند و رو به بالا. ب ـ میله یا گذرگاه باد كه از بام به درون كشیده شده. پ ـ دهانه درونی كه از گوشه‌ای از سقف یا دیوار به درون راه می‌یابد. گاه اتاقی زیر آن هست كه به آن اتاق بادگیر یا بادگیرخانه می‌گویند.

گونه‌ها: بادگیرها را می‌توان بسته به ریخت میله آن این گونه دسته‌بندی كرد:

1- میله مربع (مكعبی)   2- میله استوانه‌ای    3- میله هشت ضلعی    4- میله مستطیلی

به طور كلی در جاهایی كه نسیم مطلوب از چند سو می‌وزد از میله‌های مكعبی یا استوانه‌ای یا منشور هشت ضلعی، و در جاهایی كه باد مطلوب تنها از یك سو می‌وزد از میله منشور مستطیلی كه تنها یك دهانه رو به باد دارد بهره‌گیری می‌شود.

نمونه‌ها: در سرزمین‌های گرمسیری مانند یزد و پیرامون آن، اردكان و نائین و اصفهان و دیگر جاها و نیز در شهرهای جنوبی كناره دریای عمان و خلیج فارس انواع بادگیرها را می‌توان دید. بلندترین بادگیر از آن ساختمان كوشك باغ دولت آباد یزد است كه شاید زیباترین بادگیر نیز باشد. برخی آب انبارها در یزد چهار یا پنج بادگیر دارند و نیز آب انبار شش بادگیره نیز ساخته شده است. بیشتر بادگیرهای اردكان، تك دهانه هستند و به گونه خرپشته‌ای ساخته شده‌اند.

بادگیرها را می‌توان در خانه‌ها و در بخش تابستان‌نشین آن یافت. همچنین در برخی ساختمان‌های همگانی مانند مسجد، مدرسه، آب انبار و كاروانسرا نیز بادگیر یافت می‌شود.