نگاهی به اصول معماری و طراحی باغ ایرانی

نگاهی به اصول معماری و طراحی باغ ایرانی

نگاهی به اصول معماری و طراحی باغ ایرانی

در سی و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که از 19 تا 29 ژوئن 2011 (29 خرداد تا هشتم تیر 1390) در پاریس برگزار شد، 9 اثر به عنوان «باغ ایرانی» در فهرست میراث جهانی ثبت شد. این 9 اثر شامل «باغ پاسارگاد» و «باغ ارم» در استان فارس، «باغ چهل‌ستون» و «باغ فین» در استان اصفهان، «باغ پهلوان‌پور» و «باغ دولت‌آباد» در استان یزد، «باغ اکبریه» در خراسان جنوبی، «باغ عباس‌آباد» در استان مازندران و «باغ شاهزاده ماهان» در استان کرمان است. جالب این که بیشتر این باغ‌ها در مناطق خشک واقع شده‌اند و مناطق اطراف آن را کویرهایی سوزان فرا گرفته‌اند، از این نظر باید طراحی و ساخت این باغ‌ها را بسیار مبتکرانه و جسورانه توصیف کرد.


باغ شاهزاده ماهان در کرمان

باغ ایرانی، نماد آبادی و شوکت کشور
از تاریخ‌نگاران یونانی نوشته‌هایی بر جا مانده که بر اساس آن، سنت ساخت و طراحی باغ‌هایی با ابعاد مختلف در اطراف ساختمان‌های مسکونی و حکومتی را به سه هزار سال پیش باز می‌گرداند. برخی زبان‌شناسان «paradise» را «باغ‌هایی محصور و دیوارکشی‌شده» معنا کرده‌اند و معتقدند در طراحی‌های اولیه، چنین باغ‌هایی را با الهام از نظم کیهانی سامان داده‌اند... در ایران باستان باغ‌ها رنگ و بویی خاص به خود گرفتند: این باغ‌ها که در فارسی میانه (پهلوی) «بای» و در فارسی جدید «بستان»، «بوستان» یا «گلستان» نامیده می‌شدند، جلوه‌ای از شکوه شاهانه بودند. باغ ایرانی تنها فضایی برای استراحت و تفریح نبود، بلکه نشانه‌ای بود از این که پادشاه صاحب فره ایزدی است و در بارورسازی زمین و شوکت بخشیدن به ملک و مملکت تواناست. چنین دیدگاهی پس از ورود اسلام به ایران (651 میلادی) نیز رواج خود را از دست نداد و ساخت باغ‌های بزرگ و حراست از آن‌ها را به یکی از مهم‌ترین برنامه‌های حکومتی در زمینه شهرسازی بدل کرد. آن چه امروز به عنوان «باغ ایرانی» شناخته می‌شود، حاصل گرد آمدن و تجمیع دانش چندین نسل در تاریخ ایران است. شیوه ساخت و طراحی باغ‌های ایرانی به قدری دقیق و چشم‌نواز است که از هند تا اسپانیا، طراحان و معماران را مجذوب خود کرده و بر کار آن‌ها اثر گذاشته است.

تاریخچه باغ ایرانی
با وجود آن که پیدایش باغ‌های ایرانی به حیات قنات پیوند خورده و باید آن را دارای سابقه‌ای چند هزار ساله دانست، قدیمی‌ترین نقشه مربوط به باغ‌های ایرانی به رشیدالدین فضل‌الله همدانی (متوفی 1318 میلادی/ 696 خورشیدی)، وزیر دربار ایلخانان نسبت داده می‌شود. با این حال قدیمی‌ترین نقشه‌ای که از باغ ایرانی کشف شده به درفشی مربوط است که در کاوش‌های شهداد به دست آمده است. قدمت این درفش بین 3500 تا 3200 سال قبل از میلاد تخمین زده می‌شود. در این درفش یک باغ شطرنجی و مستطیلی قابل تشخیص است که روی آن درخت خرما و فواره نقش شده است. گورستان شهداد در نزدیکی شهر کرمان قرار دارد و از آن جا که مردگان با تمام زیورآلات و وسایل خود در آن دفن شده‌اند، کاوش‌های آن اطلاعات بسیار گران‌قدری از زندگی مردمان ایران باستان در اختیار باستان‌شناسان قرار داده است.


 آبراهه یک باغ ایرانی در سایت جهانی پاسارگاد
در پاسارگاد نیز بقایای یک باغ باستانی وجود دارد که گفته می‌شود کوروش کبیر (سلطنت از 559 تا 529 پیش از میلاد) از آن استفاده می‌کرد. الگوی به کار رفته در این باغ در دوره‌های بعد نیز رعایت شده است. یکی از قدیمی‌ترین شواهد تصویری مربوط به باغ ایرانی نیز به سنگ‌نگاره «باغ شکار» در طاق بستان باز می‌گردد که در آن خسروپرویز، پادشاه ساسانی (سلطنت 590 میلادی و 591 تا 628 میلادی) به چشم می‌خورد. دوره ساسانیان (قرن سوم تا هفتم میلادی) زمان گسترش باغ‌های ایرانی بود. در این دوره باغ‌هایی مانند فیروزآباد و تخت سلیمان ساخته شدند. ساخت باغ ایرانی در دوره‌های بعد هم رواج داشت، ولی در دوره صفویه (قرن شانزدهم تا هجدهم میلادی) این سنت اوج گرفت. به طوری که ایده ساخت باغ‌شهر به وجود آمد و در توسعه شهرهایی همچون اصفهان و شیراز به کار گرفته شد.

طراحی و معماری باغ ایرانی
اصلی‌ترین جلوه فضایی که در باغ ایرانی قابل مشاهده است، وجود چهار باغچه در اطراف و یکی در مرکز است. این شکل خاص ساخت باغ «پنج‌کاشت» خوانده می‌شود. عقیده بر این است که این شیوه به عقاید پیروان آیین مزدایی، دین کهن ایرانیان بر می‌گردد. در مزداییسم اعتقاد بر این است که جهان به چهار قسمت تقسیم می‌شود. گذشته از این مورد، می‌توان مهم‌ترین اصول طراحی باغ ایرانی را در این موارد خلاصه کرد:
•    رعایت تقارن و طراحی با ساختاری هندسی که از یک طرح مرکزی، محوری یا مربعی تبعیت می‌کند؛
ر    ایجاد یک ساختمان یکه با کاربری مسکونی یا اداری که معمولا درست در میانه باغ قرار می‌گیرد؛
•    وجود یک حوض آب در مقابل ساختمان اصلی؛
•    ساختن دیوارهای بلند در اطراف باغ به عنوان مرز آن با محیط بیرون؛
•    احداث باغ در مسیر روان‌آب‌های سطحی یا در کنار قنات‌ها: در تمام باغ‌های ایرانی یک جوی اصلی روان است و آب آن در قسمت‌های مختلف باغ توزیع می‌شود.
باغ‌های ایرانی در زمین‌های مسطح یا شیب‌دار تاسیس می‌شد. وجود شیب زمین موجب می‌شد معماران امکان ایجاد آبشارهایی را پیدا کنند. دقت در رعایت تقارن و نسبت‌های هندسی در باغ‌های ایرانی به حدی است که محل کاشت درختان، به دقت انتخاب شده است تا فاصله آن‌ها یکسان باشد. یکی از ویژگی‌های سازه‌ای باغ‌های ایرانی وجود سردر است؛ سردری که با ارتفاع زیاد ساخته و با کاشی‌کاری و آجرکاری تزئین می‌شد. البته وجود سردر یک اصل کلی نیست و باغ‌هایی بدون وجود سردر نیز متداول هستند. در باغ‌ها مرزهایی برای آبیاری وجود داشت که در آن گیاهانی می‌کاشتند که همیشه سرسبز باشند، ولی ارتفاع زیادی به خود نگیرند و دید بخش‌های مختلف را از بین نبرند. در باغ‌های ایرانی عمدتا درختان سایه‌افکن از گونه‌های سرو، کاج، چنار و نارون غرس می‌شود. برای کمک به ایجاد سایه، گذرگاه‌های موجود در باغ باریک است. بدین ترتیب قدم زدن در باغ ایرانی، گام برداشتن در دالانی است که دیواره‌های آن از درختان ساخته شده و سقفش با شاخه‌هایی در هم تنیده به وجود آمده است! یکی از زیباترین قسمت‌های طراحی محیطی در باغ‌های ایرانی، گل‌کاری است. این گل‌ها نه تنها محیط باغ را زیبا می‌کنند، بلکه عطری مست‌کننده در آن می‌پراکنند و از گل‌برگ‌های آن‌ها برای تهیه مربا و برخی دیگر از خوراکی‌ها استفاده می‌شود.

نام نگاهی به اصول معماری و طراحی باغ ایرانی
کشور ایران
متن خود را وارد کرده و Enter را فشار دهید

تغییر اندازه فونت:

تغییر فاصله کلمات:

تغییر ارتفاع خط:

نوع ماوس را تغییر دهید: