فرید جواهرکلام، مترجم پرکار آثار روان‌شناسی، ادبی و تاریخی ایرانی توضیح کوتاه

مترجمان در طول تاریخ در تبادلات فرهنگی نقشی مهم بر عهده داشته‌اند. مترجمان زبده و زبردست با انتخاب بهترین کتاب‌ها و انتقال آن به فرهنگ میزبان، خدمات گسترده‌ای به هم‌زبانان خود ارائه داده‌اند، هر چند شاید نام بسیاری از آنان در دل تاریخ گم شده باشد. در ایران نیز بسیاری چهره‌ها سال‌های درازی از عمر خود را برای برگرداندن آثار مختلف به فارسی صرف کردند و توانستند پلی بزنند میان فرهنگ ایرانی و سایر فرهنگ‌های جهانی. فرید جواهرکلام یکی از مفاخر عرصه ترجمه در ایران است که در نویسندگی نیز دستی داشت. آثاری که جواهرکلام به فارسی برگردانده است سیاهه‌ای دراز دارد و موضوعات متنوعی را شامل می‌شود. ترجمه کتاب‌های «تاریخ مردمان عرب»، «تاریخ سیاسی هخامنشی»، آثار زیگموند فروید، «تاریخ فلسفه چین» و نویسندگی کتاب‌هایی همچون «برگزیده و شرح مصیبت‌نامه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری» از جمله آثار جواهرکلام در حوزه نویسندگی و ترجمه است.

زندگی و زمانه فرید جواهرکلام
فرید جواهرکلام در سال 1925 میلادی (1304 خورشیدی) در محله ملک‌آباد در جنوب شهر تهران به دنیا آمد. پدر فرید استاد زبان انگلیسی محسوب می‌شد و نزد اساتید مطرحی آموزش دیده بود.
فرید در کودکی به حصبه مبتلا شد و یک هفته در کما بود. به عقیده جواهرکلام، این بیماری موجب شد پدر و مادر در تربیت او نهایت محبت را به خرج دهند و او را به یک بچه لوس تبدیل کنند! در دوران کودکی فرید، مدارس مدرن چندان رونقی نداشتند و زیاد پرشمار نبودند. او به دبستان امیر معزی رفت و از آن جا تحصیلات خود را آغاز کرد. جواهرکلام دوره ابتدایی را در کلاس‌هایی گذراند که بیش از 50 دانش‌آموز در آن بودند و به همین دلیل، معلمان فرصت و امکان صرف وقت برای همه شاگردان خود را نداشتند. از این رو مادر فرید نیز دست به کار تعلیم آموزش‌های اولیه به او شد. جواهرکلام پس از گذراندن دوره ابتدایی به دبیرستانی به نام «نور و صداقت» در محله سرچشمه (تهران) وارد شد. او به گفته خودش، در این دوره بسیار شیطنت می‌کرد و با به هم ریختن کلاس، معلمان را به ستوه می‌آورد! فرید نخستین تعلیمات زبان انگلیسی را در همین دوره نزد پدر فرا گرفت. وی اعطای کتاب «ماشین زمان» هربرت جورج ولز از سوی پدرش را که در همین دوره اتفاق افتاد، یکی از نقاط عطف علاقمندی‌اش به زبان انگلیسی می‌داند...
پس از تکمیل دوره متوسطه، جواهرکلام با کسب رتبه نخست آزمون ورود به دانشگاه‌ها، به دانشگاه تهران وارد شد و در اوایل دهه 1330 خورشیدی (اوایل دهه 1950 میلادی) در رشته ادبیات انگلیسی لیسانس گرفت. وی پس از فراغت از تحصیل در دانشگاه تهران به فرانسه رفت تا در دانشگاه آلیانس در رشته روان‌شناسی تحصیل کند. جواهرکلام همزمان تسلط خود به زبان فرانسه را نیز تکمیل کرد. تحولات آن دوره و سقوط دولت مصدق در 1953 میلادی (1332 خورشیدی) موجب شد اعطای ارز دولتی به دانشجویان خارج از کشور لغو شود و جواهرکلام برای گذران زندگی به مشاغلی همچون نجاری و روزنامه‌فروشی روی آورد.
مدتی بعد جواهرکلام به ایران بازگشت و با دیدن علاقه دانشگاهیان به فروید و فرویدیسم، به پیشنهاد یکی از اساتید دانشگاه کتاب «مساله روان‌کاوی نزد مردم عام» را ترجمه کرد. زبان مغلق فروید ترجمه آثار او را بسیار دشوار می‌کند، با این وجود چیره‌دستی جواهرکلام موجب شد ترجمه این کتاب بسیار مورد توجه قرار گیرد. ترجمه جواهرکلام بر این کتاب در طول حدود 70 سال، مورد توجه بوده و بارها تجدید چاپ شده است. وی در سال‌های اولیه بازگشت از اروپا، در سفارت هند در تهران به عنوان مترجم مشغول به کار شده بود و همزمان به فعالیت‌های روزنامه‌نگاری اشتغال داشت. در طول چند دهه بعد، جواهرکلام به ترجمه آثار مختلف، خصوصا در حوزه ادبیات، تاریخ و روانشناسی ادامه داد. جواهرکلام مدتی به عنوان دبیر زبان انگلیسی اشتغال داشت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی (1979 میلادی) به آمریکا رفت تا با تحصیل در دانشگاه کلورادو مدرک کارشناسی ارشد رشته ادبیات انگلیسی را دریافت کند. وی بعد از دریافت مدرک کارشناسی ارشد، به ایران بازگشت و کار ترجمه را ادامه داد. جواهرکلام اشتیاق خود به کشف و تجربیات جدید را عاملی برای پا گذاشتن به عرصه ترجمه عنوان کرده است. به عقیده جواهرکلام خواندن متون به زبان اصلی جلوه‌ای از اکتشاف است.

وفات فرید جواهرکلام
این استاد و مترجم پرکار ایرانی تا آخرین روزهای عمر به کار ترجمه مشغول بود و سرانجام در نخستین روزهای 2024 میلادی (1402 خورشیدی) در 98 سالگی بدرود حیات گفت.