میرداماد و ابتکارات فلسفی او

مشاهیر

میر محمدباقر بن محمد حسینی استرآبادی را با نام میرداماد می‌شناسند. این فیلسوف در دوره صفویه (قرن شانزدهم میلادی) زندگی می‌کرد. او استاد ملاصدرا مؤسس حکمت متعالیه است و به معلم ثالث شهرت دارد. میرداماد در بسیاری از علوم از جمله فلسفه، کلام، طبیعیات، ریاضیات، فقه و اصول تخصص داشت. او اصالتاً اهل استرآباد (گرگان امروزی) بود، ولی در اصفهان زندگی می‌کرد. وی از دوستان بسیار نزدیک شیخ بهایی و از مقربان درگاه شاه عباس اول و شاه صفی بود. در علوم نقلی از شاگردان سید نورالدین علی بن ابی‌الحسن موسوی، شیخ حسین عاملی و شیخ عبدالعالی بن محقق ثانی بود. او به مرتبه اجتهاد و فقاهت رسید. در علوم عقلی، مدتی محضر امیر فخرالدین سماکی، شاگرد امیر غیاث‌الدین منصور شیرازی را درک کرد و به مباحثات فلسفی اشتغال ورزید. میرداماد در طول حیات خود شاگردانی چون قطب‌الدین اشکوری عارف، ملاصدرا، ملامحسن فیض کاشانی و ملا عبدالرزاق لاهیجی را پرورش داد.

آثار میرداماد

میرداماد بسیار پیچیده‌نویس بود. به همین دلیل فهم آثار او سخت است. میرداماد به لحاظ سلوک عرفانی و مراقبه نفس نیز زبانزد بوده است. معروف است که 40 سال برای استراحت به بستر نرفت. هر شب نیمی از قرآن را تلاوت می‌کرد و همین انس با کلام الهی، در حکمت یمانی برای او گره‌گشا بود. او «آگاهانه فلسفه یمانی و یونانی را از هم بازشناخت؛ میرداماد، فلسفه یمانی را به خردی نسبت می‌داد که از اشراق و الهام نشأت می‌گرفت و دومی را به دانش خردگرایانه منسوب می‌دانست.»

فلسفه میرداماد

ایزوتسو (اسلام‌شناس و قرآن‌پژوه ژاپنی) معتقد است فلسفه میرداماد هم بر برهان عقلی تکیه دارد و هم بر شهود عرفانی. او در روش عقلی، پیرو مکتب مشاء و در عرفان تحت ‌تأثیر سهروردی است. بنابراین در فلسفه وی، بین حکمت مشاء و حکمت اشراق پیوند برقرار می‌شود. میرداماد در مسئله اصالت وجود و اصالت ماهیت، به‌پیروی از سهروردی، به اصالت ماهیت اعتقاد دارد. از نوآوری‌های میرداماد توجه وی به مفهوم زمان و ارتباط آن با مساله حدوث و قدم عالم است که به نظریه «حدوث دهری» معروف است. این نظریه دارای خصیصه‌های کلی مکتب فلسفی اصفهان است؛ میرداماد سه قلمرو وجود را به این قرار قائل می‌شود: سرمد یا ازلیت که به حقیقتی اشاره دارد که تغییر نمی‌کند یا به‌طور دقیق به رابطه‌ بین متغیر و ثابت برمی‌گردد. دون این دنیا که به تنهایی کاملا جاودان است، دهر قرار دارد که تغییرناپذیر را به متغیر پیوند می‌دهد. دون دهر، زمان قرار دارد که رابطه بین اشیای متغیر را نشان می‌دهد. این جهان قبل از زمان خلق نشده است به‌آن معنا که ابتدا زمانی وجود داشته و سپس اتفاقی که خلقت نام دارد، در آن اتفاق افتاده باشد.

درگذشت میرداماد

میرداماد در سال 1040 یا 1041 هـ. ق (1631 میلادی) یعنی حدود 10 ‌سال پس از شیخ‌بهایی، هنگامی که به سفر عتبات رفته بود، روی در نقاب خاک کرد. او را بنا به وصیت خودش در نجف در کنار مرقد امام‌ علی(ع) به خاک سپردند.

اطلاعات

نام	میرداماد و ابتکارات فلسفی او
کشور	ایران
نام مستعار	میرداماد
زمان تولید	قرن یازده
آثار	القبسات، حدوث العالم ذاتاً و قدمه زماناً، الافق المبین در حکمت الهی، تاویل در المقطعات، تفسیر سوره اخلاص، تقویم‌الایمان، الایقاضات، التقدیسات
دوره حیات	گذشته
نوع	علمی