ملاهادی سبزواری، تجلی نظم فلسفی
حکیم ملاهادی سبزواری، عارف و شاعر شیعه در عصر قاجار و بزرگ‌ترین فیلسوف قرن سیزدهم هجری شمسی (قرن نوزدهم میلادی) است. او گرچه مکتب مستقلی در فلسفه ندارد و بیشتر نظریه فلسفی ملا عبدالرزاق لاهیجی و ملاصدرا را توضیح و شرح داده، اما کتاب «منظومه» او دوره کامل منطق و فلسفه است و جایگاه مهمی در مکتب صدرائی دارد. ملاهادی سبزواری هر چند یکی از مهم‌ترین شارحان فلسفه صدرائی است، اما اختلاف نظرهایی نیز با ملاصدرا دارد؛ از جمله در علم خدا به ذات خویش، حادث بودن عالم امر، تفاوت حرکت با تحریک، جوهر دانستن برخی اقسام علم و باور به معاد جسمانی و روحانی. منظومه، مشهورترین اثر اوست که در آن حکمت و منطق را به نظم درآورده است. حكیم سبزواری شاعری است كه به «اسرار» تخلص داشت و علاوه بر اینكه در شعرهای خویش از مبانی حكمت و فلسفه بهره می‌برد، با استفاده از مسائل عرفانی، آنها را بسیار دلپذیر و شورانگیز كرده بود.
مشهورترین اثر ملاهادی سبزواری: شرح منظومه
حكیم حاج ملاهادی سبزواری از درخشان‌ترین چهره‌های حكمت متعالیه در سال 1176 هجری شمسی (1797 میلادی) در سبزوار به دنیا آمد. او پس از گذراندن علوم مقدماتی در سبزوار به مشهد مهاجرت كرد. در این شهر در رشته‌های ادبیات، فلسفه، علوم ریاضی و فقه و اصول به تحصیل پرداخت. این دوره از تاثیرگذارترین برهه‌ها در شكل‌گیری شخصیت علمی و معنوی این عالم است. پس از گذشت 10 سال از سكونت وی در مشهد مقدس، به حوزه علمیه اصفهان رفت و از محضر استادانی چون حاج ملا حسین سبزواری، ملا علی مازندرانی و آقا محمد علی نجفی بهره برد. او بیش از 20 سال از عمر خویش را برای خلق اثرهای «منظومه» و «شرح منظومه» گذاشت. ملاهادی سبزواری با هدف تنظیم یك دوره موضوع‌های منطقی، عرفانی و فلسفی در قالب شعر و نظم در سال 1240 هجری قمری سرودن شعرهای خویش را آغاز كرد و سرانجام در سال 1261 هجری قمری موفق شد، این امر مهم را به پایان رساند. این اثر از دو بخش علم منطق و حكمت تشكیل شده كه بخش حكمت به نام «غررالفوائد»، بیش از هزار بیت دارد. در این شعرها مسایل مهم فلسفه مطرح شده است. در بخش دوم نیز بیش از 300 بیت وجود دارد كه در آن دقیق‌ترین موضوع‌های منطق به نظم در آمده است.
جایگاه ملاهادی سبزواری در فلسفه
جایگاه این فیلسوف از چنان اهمیتی برخوردار بود كه «آقا بزرگ تهرانی» درباره وی می‌گوید: «حاج ملاهادی سبزواری، حكیمی است متفقّه و فیلسوفی است متأله. عالمی است عامل و عارفی است كامل. از بزرگان فلاسفه و حكمای اسلامی ایران در اواخر قرن سیزدهم هجری، كه پیشوای متألهین اسلام است و مقتدای متبحّرین حكمت و كلام در این عصر.» «هانری كربن» فیلسوف معاصر فرانسوی در كتاب تاریخ فلسفه اسلامی درباره این عالم می‌نویسد: «اصالت این اندیشمند، بیش از هر چیز، در طنین شخصی آثار و سبك سامان دادن به مفردات اندیشه محسوس است، كه از آثار ملاّصدرا، حكمت اشراق سهروردی، نوشته‌های ابن عربی و احادیث امامان شیعی وام گرفته شده‌اند».
آثار و درگذشت ملاهادی سبزواری
از آثار ملاهادی سبزوادی می‌توان به «لئلالی المنتظمه» که همان شرح منظومه منطق است، «اسرار الحکم فی المفتتح و المختتم»، «حواشی بر شواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه» از ملاصدرا، «حواشی بر مبدا و معاد» ملاصدرا، «حواشی بر مفاتیح‌الغیب» ملاصدرا، حواشی بر «اسفار اربعه» ملاصدرا، «شرح نبراس الهدی فی اسرار الاساس»، «رسائل حکیم سبزواری»، «الراح و القراح»، «هادی المضلین فی اصول الدین»، «شرح مثنوی مولانا جلال‌الدین محمد بن بلخی»، «معاد در فلسفه و کلام اسلامی»، «حواشی بهجه المرضیه جلال‌الدین سیوطی»، «زندگی‌نامه حکیم»، «رحیق» در علم بدیع و «دیوان اسرار» که همان دیوان شعر اوست، اشاره کرد.
او در سال 1242 هجری قمری به مشهد بازگشت و مدت 5 سال در مدرسه «حاج حسن» به تدریس پرداخت و شاگردانی چون آیت‌الله حاج میرزا حسن حکیم داماد، فاضل یزدی، سید احمد ادیب پیشاوری و شیخ ابراهیم تهرانی معروف به شیخ معلم را پرورش داد. حاج ملاهادی سبزواری در سبزوار درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد.
روز 27 فوریه مصادف با 8 اسفندماه، در تقویم ملی ایران، به عنوان روز بزرگداشت حکیم حاج ملاهادی سبزواری نامگذاری شده است.
.jpg)
