نیما یوشیج، آغازگر تحول در شعر فارسی

«نیما یوشیج» کسی است که طرحی نو در شعر فارسی درانداخت. وی شاعر رویاهای بیدار و بیداری‌های رویاگونه بود و با واژه‌هایی ساده اما ژرف، آواهایی نو ساخت و موسیقی تازه‌ای به شعر پارسی بخشید. در شعر نیما، دردی نهفته است که از دل مردم می‌تراود، نوری نمایان است که از طبیعت بیرون می‌آید و نگاهی هست که زمان را فشرده می‌کند و معنا می‌زاید. او جهان شعر فارسی را جانی دوباره بخشید و افقی پیشِ روی آن باز کرد که پیش از آن بر کسی مکشوف نبود.

زندگی و زمانه نیما یوشیج

«علی اسفندیاری» که با نام «نیما یوشیج» شناخته می‌شود، بنیان‌گذار شعر نو فارسی و یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های ادبی معاصر ایران است. به همین دلیل او را «پدر شعر نو فارسی» لقب داده‌اند. نیما در سال 1897 میلادی (1276 خورشیدی) در روستای یوش از توابع شهرستان نور استان مازندران (در شمال ایران) به دنیا آمد. پدر او عضوی از یکی از خانواده‌های قدیمی و اصیل مازندران بود و به کشاورزی و گله‌داری اشتغال داشت. نیاکان نیما از حاکمان محلی مازندران محسوب می‌شدند. نیما خواندن و نوشتن را در روستا فرا گرفت و در 12 سالگی به همراه خانواده‌اش به تهران مهاجرت کرد. اشتغال به تحصیل در مدرسه «سن‌لویی» تهران و آشنایی با «نظام‌وفا»، قریحه شعری او را برانگیخت. نیما پس از فارغ‌التحصیلی، مدتی در وزارت دارایی مشغول به کار شد، ولی شغلش را مطابق ذوق خود نیافت و آن را رها کرد. نیما در 1926 میلادی (1305 خورشیدی) ازدواج کرد. این ازدواج تا پایان عمر او دوام یافت و حاصل آن یک فرزند پسر بود. وی در این سال‌ها به تدریس مشغول شد و به تدریج به انتشار اشعار خود پرداخت. نیما در نخستین روزهای سال 1960 میلادی (دی‌ماه 1338 خورشیدی) به دلیل ابتلا به ذات‌الریه درگذشت و در تهران دفن شد. پیکر وی بعدها بنا به وصیت او به خانه‌اش در یوش انتقال یافت.

مزار نیما یوشیج در کنار همسر و مادرش

آثار و تاثیرات نیما یوشیج

«قصه رنگ‌پریده» که در سال 1921 میلادی (1300 خورشیدی) به چاپ رسید، یکی از نخستین شعرهای منتشرشده نیما بود. این شعر واکنش بسیاری از شاعران آن زمان را که به سبک کهن شعر می‌گفتند، به همراه داشت. اما نیما به کار خود ادامه داد و با انتشار منظومه «افسانه» در سال 1922 میلادی (1301 خورشیدی) موجب شد تحولی در شعر پارسی به وجود آید. اهمیت این منظومه به حدی بود که آن را «مانیفست شعر نو فارسی» خوانده‌اند. وی در این منظومه آگاهانه تمام ساختارهای شعر کلاسیک فارسی را به چالش کشید و با به کار بردن وزنی تازه و تعابیری جدید، اثری خاص به وجود آورد. «ققنوس» و «غراب» دیگر اشعار نیما بود که انقلاب شعری او را تکمیل کرد.

به کار بردن گسترده نمادها در آثار نیما، موجب شده عده‌ای او را هم‌پایه برترین شاعران نمادگرای جهان بدانند. زبان نیما حتی آن زمان که در قالب‌های کهن شعر سروده، سرشار از وا‌ژه‌ها و تعابیر جدید است و نگاه خاص و جدید او را نمایان می‌کند. نیما اشعاری نیز به زبان مازندرانی سروده که در کتابی به نام «روجا» به چاپ رسیده است. وی این منظومه را به خاطر علاقه به زبان طبری و با هدف حفظ این زبان سرود.

انقلاب نیما یوشیج در شعر فارسی

شعر نیما هم از نظر ساختار وزنی و عروضی و هم از نظر نگاه شاعرانه با گذشتگان متفاوت است. در شعر سنتی فارسی یک وزن خاص در سراسر قطعه شعر رعایت می‌شود و هر بیت دو مصراع مساوی دارد، در حالی که نیما علی‌رغم پای‌بندی به وزن عروضی، تقارن سنتی را در هم شکست و مصراع‌هایی بلند و کوتاه پدید آورد. وی به جای آن که همچون گذشتگان شعر خود را بر اساس بیت‌ها مرتب کند، آن را به صورت بندبند سرود. شعر سنتی فارسی معمولا برای مدح و ستایش یا بیان نکات عرفانی و اخلاقی سروده می‌شد و تصویرسازی در آن پیرو نمادهایی تکرارشونده و کلیشه‌ای بود، ولی نیما زبان شعر را به زبان روزمره نزدیک‌تر کرد، در آن از واقعیت‌های اجتماعی، طبیعت و زندگی عادی مردم گفت و مفاهیمی همچون فقر، رنج مردم، ستم، امید، شک و ایستادگی را در آن گنجاند. به تعبیر برخی کارشناسان نیما شعر فارسی را از آسمان خیال بهزمینزندگی واقعی مردم آورد.

در میان شاعران ایرانی، مهدی اخوان ثالث، فروغ فرخزاد و سهراب سپهری را مهم‌ترین پیروان سبک شعری نیما می‌دانند. در دهه‌های بعد، برخی پیروان نیما پا را از سنت شعری او فراتر گذاشتند و تلاش کردند صرفا با استفاده از قوه خیال و توصیف، بدون پای‌بندی به قافیه و وزن عروضی که هویت شعر فارسی به آن وابسته بود، متون شعری تولید کنند. این کار را می‌توان افراطی‌ترین دنباله‌روی از کارهای نیما توصیف کرد که البته جایگاه چندانی در میان عموم مردم پیدا نکرد.

نام نیما یوشیج در یونسکو