پیوند لطافت گل با معصومیت نوزاد در آیین گل‌غلتان

هر کس ایران را بشناسد، آوازه شعر پارسی را هم شنیده است. در شعر فارسی، لطافت کلمات چونان نسیمی خوشبو از گلستان خیال بر جان خواننده می‌وزد. شاعر با واژه‌هایی ظریف و آهنگی موزون، تصاویری خلق می‌کند که هم دل‌نشین‌اند و هم ژرف و پرمعنا. این لطافت تنها در سطرهای دیوان حافظ و سعدی خلاصه نمی‌شود، بلکه در تار و پود فرهنگ کهن ایران زمین نیز جریان دارد. آداب و رسوم ایرانی، همچون شعری زنده و جاری، بازتابی از همین روح لطیف و زیباشناسانه‌اند. یکی از زیباترین جلوه‌های این فرهنگ، آیین «گل‌غلتان نوزاد» است که ریشه در باور به برکت و طراوت گل‌ها دارد. این آیین از دیرباز در شهرامیریهاز توابع شهرستان دامغان استان سمنان برگزار می‌شود و امروز در شهرهایی چون کاشان نیز رایج است. این آیین همچون غزلی ناب، ترکیبی از ایمان، طبیعت، لطافت و مهربانی است.

آیین گل‌غلتان، تاریخچه و ویژگی‌ها

زیبایی آیین گل‌غلتان بدین سبب است که در آن دو موجود زنده که نماد زیبایی و پاکی هستند، در کنار هم قرار می‌گیرند. در این آیین نوزاد را در میان گل‌های محمدی می‌غلتانند تا هم بوی خوش گل‌ها را بگیرد و هم (بر اساس باوری کهن) از چشم بد در امان بماند. آیین گل‌غلتان حداقل از 100 سال پیش در امیریه رواج دارد. امیریه که در گذشته «امیرآباد» خوانده می‌شد، شهری کوچک در حاشیه کویر مرکزی ایران است و به خاطر آب و هوای خود محلی مناسب برای پرورش گل محمدی به شمار می‌آید. وجود همین گلستان‌ها یکی از دلایلی است که اجرای آیین گل‌غلتان را با اقبال مواجه کرده است. امروزه این آیین در شهرهایی همچون کاشان که صاحب مزارع وسیع گل محمدی هستند نیز برگزار می‌شود.

بر اساس روایت‌های محلی، در زمان احمدشاه قاجار (سلطنت از 1909 تا 1925 میلادی) یکی از فرماندهان ارتش در امیریه زندگی می‌کرد که «قلعه سالاریه»، از بناهای تاریخی موجود در این شهر نیز به وی منسوب است. او نخستین کسی بود که فرزندش را پس از ولادت درون گل‌های محمدی خواباند. این کار وی مردم را وا داشت تا از گل محمدی بیشتر استفاده کنند و آن را برای تطهیر و معطر کردن نوزدان به کار گیرند.

شیوه اجرا آیین گل‌غلتان و باورهای پیرامون آن

مردم امیریه مقداری گل را روی پارچه‌ای پاکیزه به رنگ سفید می‌ریزند و نوزاد را چند دقیقه در آن می‌خوابانند تا با گل‌ها تماس پیدا کند. اگر خانواده نوزاد صاحب باغ گل باشد، مادر و نزدیکان کودک پیش از اجرای مراسم گل‌غلتان، به باغ می‌روند و گل می‌چینند. سپس گل‌ها را پر پر می‌کنند و روی پارچه می‌ریزند. گاهی چهار نفر از نزدیکان نوزاد، چهار گوشه پارچه را می‌گیرند و آن را با حرکاتی موزون تکان می‌دهند. در میان ایرانیان گل محمدی به خاطر لطافت و عطر دلنشینش به نام پیامبر اسلام نام‌گذاری شده و بسیار محترم است. این جایگاه گل محمدی، آیین گل‌غلتان را به باورها و آیین‌های دینی نزدیک می‌کند. برای مثال در زمان تکان دادن پارچه‌ای که نوزاد را در آن خوابانده‌اند، صلوات می‌فرستند و اشعاری می‌خوانند که بازگوکننده باورهای دینی و ادای احترام به جایگاه پیامبر اسلام است. معمولا افرادی که در این آیین حضور دارند، از سوی پدر و مادر نوزاد با چایی و شربت و شیرینی پذیرایی می‌شوند.

برای مادران امیریه، گل‌غلتان نه صرفا یک آیین سنتی، بلکه نمودی از مهر مادری است. اعتقاد مردم بر این است که با اجرای این آیین، گل آن چه را که از زیبایی، شادابی و لطافت دارد، به نوزاد منتقل می‌کند. گل محمدی با عطر دل‌پذیر خود، آرامش‌بخش است و نوزاد را در نخستین روزهای زندگی‌اش با حس آرامشی که از طبیعت حاصل می‌شود، پیوند می‌دهد. در این آیین از گل‌های تازه استفاده می‌کنند، بنابراین از آن جا که گل محمدی از اوایل اردیبهشت تا اوایل خرداد (اواسط آپریل تا اواسط جون) شکوفا می‌شود، این آیین نیز در همین زمان به اجرا در می‌آید. معمولا در این آیین کودکانی را گل‌غلتان می‌کنند که هنوز به سن یک‌سالگی نرسیده‌اند.

ثبت ملی آیین گل‌غلتان