علی اکبر گلستانه؛ شاگرد خلف درویش عبدالمجید طالقانی

استاد سیدعلی اکبر حسنی حسینی ملقب به گلستانه، فرزند حاج میرزامحمد ابراهیم حسنی حسینی، ملقب به احتشام ‏السادات و از خاندان قدیم سادات گلستانه در سال ۱۲۷۴ هجری قمری در شهر اصفهان چشم به جهان گشود. او از کودکی ذوق و استعداد چشمگیری از خود نشان داد و به هنر خوشنویسی روی آورد و خطوط نسخ، نستعلیق و شکسته را فراگرفت. این هنرمند در ادامه خط شکسته‌نستعلیق را با جدیت و ممارست بیشتری دنبال کرد و پس از سال‌ها کار و کوشش اثربخش، نام خود را در زمره نام‌آوران تاریخ باشکوه خط شکسته‌نستعلیق به ثبت رساند. گلستانه با وجود اینکه از شاگردان مکتب درویش عبدالمجید طالقانی به شمار می‌آمد اما در سایه استعداد و پشتکار بسیار خویش توانست از حیث سیاق و تشخص به استقلال برسد. قطعاتی که او با دانگ‌های خفی، کتابت و سرفصلی نگاشته از ملاحت و شیرینی وافری برخوردار است که گلستانه را در میان پیروان درویش عبدالمجید ممتاز و متمایز می‌سازد. او در آثار خود ضمن بهره‌گیری از شناختی که نسبت به روابط اشکال، قابلیت‌ها و زیبایی‌های فرمی خط شکسته‌نستعلیق داشته، به ابداعات ذوقی متنوعی هم دست زده و این امر به زیبایی‌آفرینی‌های بسیاری منجر شده است. گلستانه یکی از سرشناس‌ترین خوشنویسان عصر قاجار به شمار می‌آید که توانست با آثار ارزنده خود زینت‌بخش هنر این دوران شود.

طبقه‌بندی آثار گلستانه

سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۸ هجری قمری آثار رقم‌دار (دارای امضا) در دسترس گلستانه را شامل می‌شوند. آثار این هنرمند خوشنویس در طول این سال‌ها از کیفیات و خصوصیات متفاوتی برخوردارند. در سال‌های اولیه، بیشتر سطرنویسی‌های غالبا دفتری و متداول را از گلستانه شاهد هستیم اما او رفته‌رفته در گونه‌ها و قالب‌های مختلف خط شکسته‌نستعلیق به طبع‌آزمایی و خلق اثر می‌پردازد. در تمام این دوره،‌ سطرنویسی‌های گلستانه نمودی ثابت و منسجم دارند. این خوشنویس از حوالی سال ۱۳۱۶ هجری قمری با نوآوری در فرم ارائه آثار، گونه مختص خود را که عمدتا مستطیل افقی به ابعاد تقریبی ۱۰ در ۶ سانتی‌متر است، پدید می‌آورد. بیشتر این آثار در قالب مضامین، ابیات و مصاریع (یک تا سه مصرع) بروز و ظهور یافته‌اند. از این هنرمند خوشنویس، قطعات سیاه‌مشق‌گونه یا درهم‌نویسی هم به جا مانده که عمدتا به نیمه دوم دوران فعالیت گلستانه مربوط می‌شوند.

مشی هنری گلستانه

استاد سیدعلی اکبر گلستانه در گونه‌های مختلف خوشنویسی ازجمله سطرنویسی، دوسطرنویسی، چندسطرنویسی و چلیپانویسی طبع‌آزمایی کرده و آثار گوناگونی را به رشته تحریر درآورده است. باوجود این، آنچه از رهگذر بررسی آثار این هنرمند خوشنویس حاصل می‌شود این است که او روی سطرنویسی تمرکز و تعلق خاطر بیشتری بیشتری داشته است. پس از ظهور درویش عبدالمجید طالقانی که یکی استادان مسلم خط شکسته‌نستعلیق به شمار می‌آید، خیل انبوهی از خوشنویسان مسحور نبوغ و توانمندی او شدند و راه درویش را ادامه دادند اما هیچ‌یک از این رهروان نتوانستند مانند گلستانه در دنباله‌روی از درویش عبدالمجید موفق عمل کنند و استحکام و استواری و انسجامی که در خط شکسته‌نستعلیق گلستانه دیده می‌شود را به دست آورند. در این زمینه یکی از صاحب‌نظران عرصه خط و خوشنویسی گفته است: «هیچ خطاطی شباهت خط و اسلوب درویش را به پایه و مایه گلستانه نرسانید. او خط شکسته را در کتابت خفی تا ششدانگ اعلی ترقی داد». سید گلستانه علاوه بر اینکه دستی توانا بر آتش خوشنویسی داشت، ادیبی عارف هم به شمار می‌آمد و شور و بی‌تابی هنر و حقیقت بر جانش سایه افکنده بود. بر همین اساس، او همواره می‌کوشید تا قلندروار سالک طریقت حق و هنر باشد. گلستانه با کنجکاوی و عطش دیدار مردمان، ماجراها و حقایق تازه به سیر و سفر در بلاد مختلف می‌پرداخت و در این راستا خراسان، فارس، عراق و تهران را درنوردید. یکی از شگردهای جالب توجه سیدعلی اکبر گلستانه این بود که با ناخن و انگشت، خطاطی می‌کرد و با همین شیوه هم به شاگردان خود سرمشق می‌داد. بیشتر آثار هنری به جا مانده از گلستانه در حد فاصل سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۹ هجری قمری کتابت شده و دربرگیرنده مرقعات نفیسی هستند که برای بزرگان دوره قاجار تدارک دیده ‌شده است. بنابراین می‌توان گفت که گلستانه برخلاف شکسته‌نویسانی مانند سیدعلی نیاز شیرازی به تحریر کتاب‌های طویل و پرزحمت رغبت چندانی نداشته است. 

طول عمر این خوشنویس شناحته‌شده چندان طولانی نبود و حیاتش 45 سال بیشتر به درازا نینجامید. به این ترتیب، اگرچه قریحه او در اوج شکوفایی و زایش بود که دعوت حق را لبیک گفت اما همین عمر کوتاه 45 ساله کافی بود تا آثار فاخرش به کتابخانه‌ها و موزه‌ها و کلکسیون‌های هنری راه پیدا کند و نام او برای همیشه در تاریخ پرطمطراق هنر خوشنویسی ایران ماندگار شود. پیکر زنده‌یاد سیدعلی‌ اکبر گلستانه بنا به وصیت این هنرمند برجسته در جوار ابن‌بابویه به خاک سپرده شده است.