ابریشم سنتی ایران و ویژگی‌های منحصر به فرد آن
ابریشم سنتی ایران و ویژگی‌های منحصر به فرد آن
ابریشم، الیافی طبیعی و پروتئینی است که می‌توان پس از چند مرحله فرآوری، آن را در تولید پارچه به کار برد. پارچه‌های ابریشمی بسیار نرم و بادوام هستند و نسبت به سایر انواع پارچه، قیمت بالاتری دارند. در روزگاری نه چندان دور، ایران یکی از مراکز اصلی پرورش کرم ابریشم و تولید پارچه‌های ابریشمین بود. این صنعت هنوز هم در بخش‌هایی از ایران دنبال می‌شود و برخی محصولات آن، مانند قالی ابریشم، شهرتی جهانی دارد.
صنعت ابریشم و قدمت آن
مورخان چینی‌ها را نخستین کسانی می‌دانند که به شیوه استحصال ابریشم وقوف پیدا کردند. به عقیده آنان، بیش از چهار هزار سال پیش در چین نخ و پارچه‌های ابریشمی تولید شده است. در ایران نیز سابقه تولید محصولات ابریشمی بسیار زیاد است. برخی معتقدند پیش از میلاد مسیح، ایران مرکز مهمی در تولید ابریشم بوده است. در دوره‌های بعد نیز تولید ابریشم در ایران رونق زیادی داشته است، به طوری که سفرنامه‌نویسان اروپایی که در قرون وسطی به ایران سفر کرده‌اند، صنعت ابریشم ایران را مورد اشاره قرار داده‌اند. در هر حال ابریشم ایران از گذشته‌های دور آوازه‌ای جهانی دارد. صنعت‌گران ایران ابریشمی با خلوص بالا تولید می‌کنند که در مقایسه با نمونه‌هایی که در سایر نقاط جهان تولید می‌شود، مرغوب‌تر است.
شیوه سنتی تولید ابریشم در ایران
در ایران پرورش کرم ابریشم عمدتا در شمال کشور انجام می‌شود. کشاورزانی که در مزارع خود درخت توت دارند، در کنار توتستان‌شان سازه‌ای به نام «تلنبار» می‌سازند که معمولا مساحتی بین 10 تا 30 متر مربع دارد. تلنبار بین 1.5 تا 2.5 متر از زمین ارتفاع دارد و در آن کرم‌های ابریشم با برگ توت تغذیه می‌شوند تا به شرایط مناسب برای ابریشم‌کشی برسند. تخم‌های کرم ابریشم پیش از انتقال به تلمبار، مدتی در جعبه‌های چوبی، در فضایی تاریک و مرطوب نگهداری می‌شوند. زمانی که تخم به کرم تبدیل شد، به تلمبار منتقل می‌شود و حدود 40 روز در آن جا می‌ماند تا به پیله تبدیل شود. پس از این که کرم‌ها به دور خود پیله تنیدند، باید در مدتی کوتاه از برگ‌های توت جدا شوند. اگر در این مرحله تعللی رخ دهد، کرم با سوراخ کردن پیله، موجب از بین رفتن آن خواهد شد. بعد از جداسازی پیله از برگ و پیش از ارسال آن برای ابریشم‌کشی، باید پیله‌ها را حرارت داد تا داخل آن خشک شود. در گذشته پیله‌ها را چند ساعت در آب می‌جوشاندند، ولی امروزه کار خشک‌کردن پیله‌ها در سکوهایی که برای برنج‌کوبی کاربرد دارد و حرارت زیادی تولید می‌کند، انجام می‌گیرد.
پیله‌های آماده‌شده در بسته‌هایی بزرگ برای ابریشم‌کشی ارسال می‌شوند. ابریشم‌کشی در کارگاه‌های کوچک خانگی انجام می‌شود و سازه‌ها و ابزارهای صنعتی در آن دخالت ندارد. پس از ابریشم‌کشی، مرحله کلیاب‌کشی صورت می‌گیرد. کلیاب گیاهی است که در استان‌های یزد، کرمان و قم می‌روید. از آن جا که الیاف ابریشم پس از ابریشم‌کشی به هم چسبیده‌اند و ناخالصی دارند، از کلیاب برای پالایش آن استفاده می‌کنند. در گذشته کلیاب را در گودالی آتش می‌زدند و خاکسترش را 24 ساعت می‌جوشاندند تا به طور کامل در آب حل شود. سپس نخ ابریشم را در این محلول می‌ریختند تا تمیز شود. نخ ابریشم پس از کلیاب‌کشی کرم‌رنگ است. معمولا در بازار، مصرف‌کنندگان به استفاده از نخ سفید یا رنگ‌شده تمایل دارند، از این رو پس از کلیاب‌کشی مرحله‌ای برای سفید کردن الیاف انجام می‌شود. (ابریشم را در صورتی می‌توان رنگرزی کرد که قبلا سفید شده باشد.) در قدیم طی مراحلی دشوار، از محصولات گیاهی برای سفیدکردن ابریشم استفاده می‌شد، ولی امروز این کار با استفاده از مواد شیمیایی صورت می‌گیرد. از آن جا که در کلیاب‌کشی تا 25 درصد از وزن ابریشم کم می‌شود، موادی مانند آهن، قلع و آلومینیوم به آن اضافه می‌شود تا هم براق‌تر شود و هم وزن آن افزایش یابد.
پس از این مراحل، الیاف برای تبدیل شدن به پارچه‌ای به نام «شعر» به کار می‌رود. اگر بخواهند ابریشم را در تولید فرش به کار ببرند، باید مرحله رنگرزی روی آن صورت گیرد. رنگرزی سنتی نیز بسیار طاقت‌فرسا و دقیق است. پس از رنگرزی، الیاف به عنوان مواد خام فرش ابریشم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ثبت ملی صنعت ابریشم ایران
فناوری‌های سنتی یکی از مهم‌ترین زیرمجموعه‌های میراث ناملموس محسوب می‌شود. در صنعت ابریشم ایران پنج استان طی مراحل مختلف زنجیره تولید محصولات ابریشمی دخیل هستند:
• گیلان (شهرهای فومن، آستانه اشرفیه و لنگرود) به عنوان مرکز اصلی نوغان‌داری و پرورش کرم ابریشم،
• خراسان رضوی (شهر بایگ در شهرستان تربت حیدریه) به عنوان مرکز اصلی ابریشم‌کشی،
• اصفهان (شهر کاشان) به عنوان مرکز اصلی کلیاب‌کشی و شعربافی،
• قم به عنوان مرکز اصلی رنگرزی ابریشم،
• آذربایجان شرقی (تبریز) به عنوان مرکز اصلی فرشبافی ابریشم.
بدین ترتیب پرونده صنعت بومی ابریشم ایران با نام این پنج استان در سال 2017 میلادی (1396 خورشیدی) در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسید.
| نام | ابریشم سنتی ایران و ویژگی‌های منحصر به فرد آن |
| کشور | ایران |
| شهرها | |
| ثبت | ملی |
صنایع دستی
نوع کور رنگی را انتخاب کنید
کوری سرخ کوری سبز کوری آبی قرمز به سختی دیده می شود سبز به سختی دیده می شود آبی به سختی دیده می شود تک رنگ تک رنگ خاصتغییر اندازه فونت:
تغییر فاصله کلمات:
تغییر ارتفاع خط:
نوع ماوس را تغییر دهید: