قلم‌زنی تبریز، هنری اصیل و نفیس
قلم‌زنی تبریز، هنری اصیل و نفیس
در میان هنرهای ایرانی، قلم‌زنی یکی از زیباترین و چشم‌نوازترین هنرهای دستی به شمار می‌رود. قلم‌زنی معمولا در تزئین ظروف مختلف به کار می‌رود و در ایران، تبریز، شیراز و اصفهان مهم‌ترین کانون‌های آن به شمار می‌روند. قلم‌زنی تبریز که در فرهنگ و تاریخ آذربایجان ریشه دارد، از نظر زیبایی و ظرافت، همتا ندارد و بر اساس نقوش و سبک کار، به راحتی قابل تشخیص است. قلم‌زنی روی مس در تبریز، یکی از هنرهای پرآوازه این شهر است.
تاریخچه قلم‌زنی تبریز
در مجموع، قلم‌زنی را باید یکی از قدیمی‌ترین هنرهای ایرانی دانست. جام مارلیک، یکی از آثار کشف‌شده در شمال ایران از اواخر هزاره دوم یا اوایل هزار اول پیش از میلاد، یکی از قدیمی‌ترین اشیایی است که قلم‌زنی در آن دیده شده است. این هنر در دوره هخامنشیان (550 تا 330 پیش از میلاد) رواج داشته و در زمان ساسانیان (224 تا 651 میلادی) به اوج خود رسیده است.
به طور کلی در قلم‌زنی، سه سبک تبریز، شیراز و اصفهان وجود دارد و هر سه، تاریخچه‌ای مشترک دارند. در تبریز، قلم‌زنی حداقل از 650 سال پیش بسیار پرطرفدار بوده است. در دوره سلجوقیان (قرن یازدهم میلادی) و ایلخانان (قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی) نیز قلم‌زنان حرفه‌ای در تبریز حضور داشته‌اند. در دوره صفویه (قرن شانزدهم و هفدهم) همزمان با اوج‌گیری این هنر در اصفهان، قلم‌زنی تبریز نیز به تکامل رسید. در دوره قاجار (قرن نوزدهم) استفاده از آلیاژهای مختلف سبب شد محصولات قلم‌زنی، خصوصا محصولات مربوط به قلم‌زنی تبریز از سوی عموم مردم مورد استفاده قرار گیرد و این هنر، گسترش بیشتری پیدا کند.
امروزه قلم‌زنی به عنوان یکی از صنایع دستی ایران، در کارگاه‌های مخصوصی به شکل حرفه‌ای اجرا می‌شود. در گذشته هنرآموزان برای آموختن قلم‌زنی، باید در کارگاه استادکاران این رشته حضور می‌یافتند، ولی امروزه آموزش این هنر در قالب کارگاه‌ها و کلاس‌هایی با حضور اساتید حرفه‌ای برگزار می‌شود.
ویژگی‌ها و شیوه‌های قلم‌زنی
هنرمند قلم‌زن با استفاده از ضربات چکش بر انتهای یک قلم فلزی، نقوشی را روی فلزاتی مانند طلا، نقره، مس و برنج ایجاد می‌کند. به خاطر آن که فلز نسبت به دیگر مواد ساخت ظروف، دوام بیشتری دارد، قلم‌زنی هنری ماندگارتر محسوب می‌شود.
هنرمندان برای آن که سر و صدای کمتری در هنگام قلم‌زنی به وجود آید، پس از پر کردن ظرف از قیر یا گچ، شکل‌های مورد نظر خود را روی آن می‌کشند و کارشان را آغاز می‌کنند. قلم‌های مورد استفاده در قلم‌زنی به نسبت ظرافت طرح مورد نظر، تغییر می‌کند. گاه ممکن است هنرمند از چندین قلم برای آفرینش طرح خود استفاده کند. معمولا برای آن که نقوش روی ظرف نمود بیشتری پیدا کند، پس از پایان کار سطح آن را با روغن جلای سیاه می‌پوشانند.
سبک قلم‌زنی تبریز
در قلم‌زنی تبریز از فشار مچ و در قلم‌زنی اصفهان از ضربات چکش برای ایجاد نقوش استفاده می‌شود. همین ویژگی سبب شده قلم‌زنی اصفهان عمیق‌تر و قلم‌زنی تبریز، صاف و کم‌عمق باشد. در اصفهان از قلم ریز و قلم برجسته استفاده می‌شود. قلم برجسته به اندازه‌ای پستی و بلندی دارد که حالتی سه‌بعدی به کار می‌دهد. در طراحی ضریح ائمه و امامزادگان، از قلم‌زنی برجسته استفاده زیادی برده می‌شود.
به خاطر آن که در قلم‌زنی تبریز از ضربه برای ایجاد نقوش استفاده نمی‌شود، قیر یا گچ نیز کاربردی پیدا نمی‌کند. نقره و مس، به خاطر سطح نرم خود، بیشتر در قلم‌زنی تبریز مورد استفاده قرار می‌گیرد. قلم‌زنی روی نقره به خاطر گران‌قیمت بودن مواد اولیه، محصولی نفیس است که به عنوان هدیه و سوغات، طرفداران بسیاری دارد.
هنرمندان قلم‌زنی تبریز، برای مشخص شدن طرح‌های مختلف روی سطح کار، ابتدا برخی قسمت‌ها را به کمک قلم مخصوصی که «چزقلی» نام دارد، از بقیه سطح کار عمیق‌تر می‌کنند. بدین ترتیب شکل کلی کار مشخص می‌شود. در مرحله بعد با استفاده از اره مویی، زمینه بریده می‌شود و به شکل مشبک درمی‌آید تا برای پیاده کردن طرح اصلی کار آماده شود.
| نام | قلم‌زنی تبریز، هنری اصیل و نفیس |
| کشور | ایران |
| شهرها |
صنایع دستی
نوع کور رنگی را انتخاب کنید
کوری سرخ کوری سبز کوری آبی قرمز به سختی دیده می شود سبز به سختی دیده می شود آبی به سختی دیده می شود تک رنگ تک رنگ خاصتغییر اندازه فونت:
تغییر فاصله کلمات:
تغییر ارتفاع خط:
نوع ماوس را تغییر دهید: