کلاه نمدی بختیاری، زیبا، باوقار و ماندگار

در دل کوهستان‌های سربه‌فلک‌کشیده زاگرس، جایی که چشمه‌ها با آفتاب هم‌نفس‌اند و نسیم بوی طبیعت و حیات را با خود همراه می‌برد، هنر نمدمالی با قدمتی به بلندای تاریخ، پویا و سرزنده است. زاگرس جایی است که در آن، دستان سخت‌کوش مردان و زنان بختیاری، قرن‌هاست کلاه‌هایی می‌سازند محکم، باوقار و ماندگار.کلاه نمدی بختیاری، فقط پوششی برای سر نیست؛ تاجی است باشکوه که تاریخ بر سر قومی پر افتخار نهاده است.

تاریخچه و کاربرد کلاه نمدی بختیاری

کلاه در میان بختیاری‌ها و بسیاری از ساکنان زاگرس و فلات مرکزی ایران به عنوان یک پوشش اجتماعی و فرهنگی، از قرن‌ها پیش مورد صیانت بوده است. استفاده از کلاه در میان برخی اقوام نشانه‌ای از جایگاه و موقعیت اجتماعی به شمار می‌آید. در میان بختیاری‌ها کلاه نمدی پرمصرف‌ترین نوع کلاه محسوب می‌شود. استفاده از این نوع کلاه پیشینه‌ای بسیار دراز دارد، تا حدی که برخی آن را به زمانی نسبت می‌دهند که انسان اهلی کردن گوسفندان را آموخت و از پشم آن برای اموری همچون نمدمالی استفاده کرد. از نقش‌برجسته‌ای در سرپل‌ذهاب (استان کرمانشاه) مربوط به 4800 سال پیش، به عنوان قدیمی‌ترین سند استفاده از کلاه نمدی یاد می‌شود...

کلاه نمدی بختیاری (کلاه خسروی)

کلاه نمدی بسیار بادوام است و از این نظر، همتایی برای آن وجود ندارد. این کلاه به قدری محکم است که تا حد زیادی سر را در مقابل ضربه و برخورد محافظت می‌کند. ساختار مخروطی‌شکل کلاه‌ نمدی از گذشته‌های دور به همین شکل بوده است. البته در گذشته کلاه‌ها بلندتر بود، ولی به تدریج از ارتفاع آن کاسته شد و به شکل امروزی درآمد. در دوره‌های تاریخی، در طرح کلاه نیز تغییراتی جزئی ایجاد شد، به طوری که در دوره صفویه (قرن شانزدهم و هفدهم میلادی) روی آن را با خطوطی نقش‌نگاری می‌کردند ولی امروز کلاه هیچ نقش و نگاری ندارد. در حال حاضر دو نوع کلاه «خسروی» و «طاقی» در بین عشایر و روستاییان زاگرس مورد استفاده مردان قرار می‌گیرد. کلاه خسروی عقب و جلو مشخصی ندارد و می‌توان آن را به هر شکل بر سر گذاشت. معمولا بر بخش بالایی این کلاه سه سوراخ ایجاد می‌کنند تا همچون هواکش، از تعریق جلوگیری کند. این نوع کلاه ضخیم‌تر است و آن را اغلب در مناطق سردسیر بر سر می‌گذارند. کلاه طاقی، نمدی سبک‌تر دارد و بیشتر در فصل گرم یا موقعیت‌های غیر رسمی بر سر گذاشته می‌شود.

ویژگی‌های نمد و کلاه نمدی بختیاری

نمد را باید یکی از مهم‌ترین محصولات صنایع دستی در استان‌هایی چون خوزستان، کرمانشاه، لرستان و چهارمحال و بختیاری دانست. در شهرستان‌هایی همچون بروجن و شهرکرد، نمدمالی یک شغل بسیار قدیمی است که هنوز هم به حیات خود ادامه می‌دهد. نمد عمدتا به عنوان زیرانداز استفاده می‌شود، ولی این محصول برای تولید لباس و کلاه نیز کاربرد دارد. قیمت پایین نمد یکی از دلایل استفاده گسترده از آن به عنوان زیرانداز محسوب می‌شود. پشمی که برای تولید هر متر مربع نمد استفاده می‌شود تقریبا با مقدار مورد نیاز برای تولید هر متر مربع قالی برابر است، ولی تولید نمد زمان بسیار کمتری لازم دارد و به همین خاطر، قیمت آن از فرش بسیار کمتر است.

نمد را از پشم گوسفند (گاهی کرک بز یا پشم شتر) تولید می‌کنند. برای تولید نمد پشمی را که در فصل بهار چیده می‌شود، با رطوبت، حرارت و فشار به شکلی درمی‌آورند که بافت آن درهم‌تنیده شود و ساختاری همچون پارچه پیدا کند. به عقیده نمدمالان، استفاده از پشم بهاره به دلیل محکم‌تر بودن ریشه پشم، محصول بهتری تولید خواهد کرد. در این حرفه از صابون و زرده تخم‌مرغ برای افزایش کیفیت نمد بهره می‌برند. کلاه نمدی را پس از این که به شکل مناسب درآوردند، حرارت می‌دهند و پرداخت می‌کنند تا منسجم و قابل استفاده شود. کلاه نمدی در رنگ‌های سیاه، قهوه‌ای روشن و قهوه‌ای تیره در دسترس است. بختیاری‌ها معمولا از کلاه نمدی سیاه استفاده می‌کنند. به جز نواحی زاگرس، در بخش‌هایی از شمال ایران نیز این کلاه را مورد استفاده قرار می‌دهند. در میان قشقایی‌ها کلاهی نمدی شبیه تاج، با دو گوشه (کلاه دوگوشی) به رنگ سفید (یا قهوه‌ای) رایج است.