«از گذشته ادبی ایران»، روایتی از بالندگی فرهنگ ایران در قرن‌های گذشته

ادبیات

گفته می‎شود که آثار دکتر عبدالحسین زرینکوب، جمله‎های تو در تو دارد و از لغات و اصطلاحات نامانوف انباشته است؛ برای همین، نوشته‎های او مطبوع طبع افراد آسان یاب نیست. عبدالحسین زرین‌کوب ادیب، مورخ، اسلام‌شناس و ایران‌شناسی محسوب می‌شود که مفاهیم والای آثار بزرگان ادبیات از جمله حافظ، مولانا، نظامی گنجوی، خاقانی و... را در آثار متعدد خود در حوزه‌ نقد ادبی تفسیر و تشریح کرد و نگاهی منتقدانه و عالمانه به میراث ادبی ایران زمین داشت. او تالیفات زیادی از خود به یادگار گذاشته است که از جمله آنها می‌توان به؛ با کاروان حله، از کوچه رندان، پله پله تا ملاقات خدا، پیر گنجه، در جستجوی ناکجاآباد، نامور نامه درباره فردوسی و شاهنامه تاریخ ایران، دو قرن سکوت، تاریخ ایران بعد از اسلام، تاریخ مردم ایران، روزگاران، تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی، بامداد اسلام، کارنامه اسلام اندیشه، تاریخ در ترازو و ... اشاره کرد. عبدالحسین زرینکوب، اندیشه‎ورزی بود که برای بیان یافته‎های ذهن خود تمامی ذخایر زبان را از کهنه و نو به یاری می‎طلبید و از به کار بردن ساختارهای کهن در کنار مضامین نو پروا نداشت. برای همین آثارش به دور از گرته‎برداری‌های مرسوم از سایر زبان‎ها، رنگ و بوی اصیل ایرانی دارد.

از گذشته ادبی ایران

کتاب «از گذشته ادبی ایران»، نوشته دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، مروری بر نثر فارسی – سیری در شعر فارسی با نظری بر ادبیات معاصر است. تحولات نظم و نثر در این کتاب در دو مبحث جداگانه بررسی شده است. تلاش نویسنده این است که علاوه بر بررسی فرآیند تحول در شعر و نثر فارسی، چگونگی بالندگی فرهنگ ایران در قرن‌های گذشته را تصویر کند. این کتاب مجموعه‌ای است از یادداشت‌های دکتر زرین‌کوب است که در 92 بخش آماده شده و برای آشنایی با تاریخ نظم و نثر ایرانیان بسیار مفید است. خلاصه و جمع‎بندی نویسنده از کتاب این است که «در تحول هر یک از دو پدیده‏ی شعر و نثر، غیر از عوامل سیاسی و اجتماعی و اقتصادی حاکم بر اعصار، هم میراث سنت‌های هر فرهنگ و هم انعکاس تمایلات و احساسات غالبا واپس‎زده و سانسور شده‎ی گذشته‌ها که طی قرن‌ها در ناخودآگاه جمعی نسل‎ها حفظ شده است، تاثیر داشته است-و این احساسات و تمنیات سرکوب شده در مسیر تحول به هنگام ضرورت یا در جریان فرصت برای خود مجال بروز یافته است، خواه به صورت بازگشت و خواه به‎صورت یک تجدد که غالبا به دشواری مورد قبول اهل عصر واقع شده است.» این کتاب، گذشته ادبی ایران را بررسی می‌کند. این بررسی اگرچه صورت گونه‌ای از تاریخ ادبی ایران را دارد، ولی از همه حیث در چارچوب آن نمی‌گنجد و فراتر از محدوده تاریخ ادبی ناظر به شناخت عوامل و اسبابی است که در پیدایش میراث فرهنگ ایرانی تأثیر داشته‌اند. بخش پایانی کتاب درباره ادبیات معاصر است. بررسی ادبیات معاصر، شامل کسانی است که در شمار درگذشتگان درآمده‌اند. نویسنده معتقد است مرور گذشته ایران، درآمدی بر ادبیات امروز و معیاری برای ارزیابی میزان هماهنگی فرهنگ نسل کنونی با اقتضائات زمانه ما به شمار می‌آید.

پیوند نزدیک با علوم انسانی

دکتر عبدالحسین زرینکوب، از یک طرف به ماهیت فرهنگ و تمدن غرب آگاه بود و از طرفی دیگر آشنایی کاملی با فرهنگ ایرانی داشت. همین دوسویه سبب جامعیت در شناخت و بیان اوست و او را بر می‌انگیزد تا بیندیشد که چگونه می‌توان فرهنگ امروز ایران را که در واقع آمیزه‌ای است از فرهنگ سنتی و فرهنگ مغرب زمین، سرو سامان داد و به هنجارتر کرد. او در بسیاری از سخنرانی‌ها و مقالاتش، بحث غرب‌گرایی و غرب‌گریزی، چند و چون فرهنگ ملی، راه‌های وام‌گیری فرهنگی از غرب و مسایلی از این دست را پیش کشید. وی در خصوص تمدن اسلامی می‌نویسد: تمدن اسلام که وارث فرهنگ قدیم شرق و غرب شد نه تقلیدکننده صرف از فرهنگ‌های گذشته بود، نه ادامه‌دهنده محض؛ ترکیب‌کننده بود و تکمیل سازنده. دوره کمال آن که با غلبه مغول به پایان آمد دوره سازندگی بود، ساختن یک فرهنگ جهانی و انسانی. آنچه این تمدن را جهانی کرده است در واقع نیروی شوق و اراده کسانی است که خود از هر قوم و ملتی که بودند به‌هر حال منادی اسلام بوده‌اند و تعلیم آن. زرین‌کوب عمر خود را به مطالعه‌، تدریس، تحقیق و تألیف گذراند ‌و با ساده‌زیستی، هیچ‌گاه خود را گرفتار وسوسه‌ اشتغال به کارهای غیرعلمی نکرد. نوشتن ده‌ها کتاب و مقاله که در بالا به بخشی از مهترین آنها اشاره شد، ‌نشان می‌دهد که این دانشور بی‌ملال و خستگی‌ناپذیر، هرگز از راهی که برگزیده، منحرف نشده است.

اطلاعات

نام	«از گذشته ادبی ایران»، روایتی از بالندگی فرهنگ ایران در قرن‌های گذشته
کشور	ایران
نویسنده	عبدالحسین زرین‌کوب