موزه عمارت مفخم، نمایشگاه زندگی، تاریخ و هنر خراسان شمالی

در شمالبجنورد، جایی که خاطره و کوه و تاریخ در هم تنیده است، عمارتی قد برافراشته که روایتی باوقار و مصور از دوره قاجاری است. «عمارت سردار مفخم»، بنایی است آراسته به کاشی‌های رنگین با فرشتگانی بال‌گشوده بر پیشانی ایوان! جایی که روزگاری منزل رجال متنفذ و محل پذیرایی از سیاست‌مداران بود و امروز، به موزه‌ای زنده و پویا بدل شده؛ موزه‌ای که در آن جلوه‌هایی از فرهنگ و تاریخ و هنر شمال خراسان به نمایش در آمده است. این بنای دو طبقه، گنجینه‌ای شده است از هویت اقوام خراسان شمالی؛ جایی برای آشنایی با فرهنگ، هنر و زیست بومی یک سرزمین.

تاریخچه عمارت سردار مخفم بجنورد

بنای تاریخی و زیبای مفخم، اوایل دهه 1300 هجری قمری (دهه 1880 میلادی) به عنوان یک منزل مسکونی مجلل ساخته شد. «یارمحمدخان شادلو» ملقب به «سردار مفخم» مالک این ساختمان بود و از آن برای پذیرایی از رجال دولتی و مهمانان سیاسی استفاده می‌کرد. در دوره پهلوی اول (دهه 1920 میلادی) این بنا به عنوان محل اداره املاک شهرستان بجنورد مورد استفاده قرار گرفت. پس از مدتی این ساختمان تبدیل به بیمارستان شد. در نهایت در سال 1991 میلادی (1370 خورشیدی) مورد مرمت قرار گرفت و به موزه تبدیل شد. عمارت مفخم در شمال بجنورد قرار دارد، جایی که روزگاری مرکز حکومت (دارالحکومه) منطقه شمال خراسان بود. عمارت مفخم در کنار «آینه‌خانه سردار مفخم» تنها بناهای به جا مانده از مجموعه این دارالحکومه به شمار می‌آیند. عمارت سردار مفخم در سال 1973 میلادی (1352 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

معماری عمارت مفخم بجنورد

این بنا 50 متر طول و 23 متر عرض دارد و ارتفاع سازه آن به 10 متر می‌رسد. طراح بنا فردی به نام «ممتحن‌الملک شقاقی» است. وی یکی از نخستین معماران مدرن ایران به شمار می‌آمد که «مدرسه مطهری تهران» (مدرسه سپهسالار) از بزرگ‌ترین کارهای اوست. در این بنا 34 اتاق و دو تالار بزرگ وجود دارد. فضای داخلی بنا طوری است که قدم زدن در آن، حسی از زندگی اشرافی دوره قاجار را زنده می‌کند. سقف شیروانی بنا جدید است. این سقف پس از وقوع آتش‌سوزی در سال 1937 میلادی (1316 خورشیدی) و نابودی سقف چوبی ایجاد شد.

نمای شمالی و جنوبی این بنای دو طبقه با انواع فنون آجرکاری، گچ‌بری و کاشی‌کاری تزئین شده است. وجود کاشی‌های مرقع و هفت‌رنگ که طرح‌های هندسی و اسلیمی و نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی بر آن نقش بسته، زیبایی این بنا را دو چندان می‌کند. در بخش‌های شمالی و جنوبی دو ایوان قرار دارد: ایوان جنوبی 9 ستون و ایوان شمالی هفت ستون دارد. این ستون‌ها با کاشی‌های خشتی و با طرح‌های مختلف آراسته شده‌اند. نمای جنوبی بنا از نظر حجم تزئینات، از دیگر بخش‌ها کامل‌تر است. چشمه‌طاق بزرگ مرکزی، جلوی پنجره تالار بزرگ، چشم‌گیرترین بخش نمای جنوبی است. در دو سوی این طاق، دو فرشته بالدار به تصویر کشیده شده‌اند. وجود نقوش گیاهی که این دو فرشته را در بر گرفته‌اند، نشانه‌ای از تلفیق هنر معماری اروپایی با شاخصه‌های معماری سنتی ایرانی است. در بخش‌های شرقی و غربی دو ورودی ساخته شده که با 18 پله به طبقه دوم راه پیدا می‌کند.

اشیای موجود در موزه عمارت سردار مفخم

عمارت مفخم به عنوان موزه مردم‌شناسی (طبقه اول) و باستان‌شناسی (طبقه دوم) فعالیت می‌کند. در بخش مردم‌شناسی امکان آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم اقوام ساکن در خراسان شمالی فراهم است. از شاهنامه‌خوانی و محصولات صنایع دستی مردمکرمانجتا لباس‌های رنگارنگ و زیبای ترکمن و ابزارهای موسیقی مورد استفاده مردم استان، در این موزه گرد آمده است. نخ‌ریسی زنان کرد، ترک و ترکمن و ابزارهای مربوط به آن، نمدمالی و چاروق‌دوزی از هنرهایی است که امکان آشنایی با آن‌ها در بخش مردم‌شناسی این موزه وجود دارد. برخی ابزارهای زندگی روزمره مردم خراسان شمالی مانند آسیاب دستی، ظرف ذخیره گندم و تنور پخت نان نیز در موزه دیده می‌شود. 

کاوش‌های باستان‌شناسی مناطق مختلف خراسان شمالی یافته‌های ارزشمندی را در اختیار دانشمندان قرار داده است که نشان می‌دهد زندگی در مناطق مختلف استان از پیش از تاریخ جریان داشته است. بخشی از موزه باستان‌شناسی به اشیای کشف‌شده از دوره تاریخی اختصاص دارد که بیشترْ سفالینه‌هایی در اندازه‌ها و با کاربردهای مختلف را شامل می‌شود. اشیای دوره اسلامی به بعد شامل ظروف و اشیایی سفالی، مفرغی، چرمی و چوبی است. بخشی از موزه که به سکه‌های کشف‌شده در استان تعلق دارد، یکی از جذاب‌ترین قسمت‌های آن شمرده می‌شود. در این مجموعه سکه‌هایی از دوره باستان تا حکومت‌های متاخر قابل مشاهده است.