خانه مشروطه تبریز، مرکز فرماندهی مشروطه‌خواهان ایرانی

انقلاب مشروطه یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای سیاسی قرون اخیر ایران بود که در سال 1906 میلادی (1285 خورشیدی) با صدور فرمان مشروطیت از سوی مظفرالدین‌شاه قاجار، شاه وقت ایران، به پیروزی رسید. تبریز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شهرهای ایران، در جریان صدور فرمان مشروطیت نقش بسیار مهمی ایفا کرد. این شهر در آن زمان یکی از مراکز اصلی حضور مشروطه‌خواهان به شمار می‌رفت. در حال حاضر بناهای تاریخی زیادی در شهر تبریز وجود دارند که روایتگر بخش‌هایی از رویدادهای مرتبط با جنبش مشروطه هستند. خانه مشروطه تبریز یکی از همین بناهاست که در زمان خود، محلی برای تجمع بزرگان آذربایجان و گفتگو درباره جنبش مشروطه بود. این مکان علاوه بر اهمیتی که در تاریخ معاصر ایران دارد، حائز عناصر زیبایی‌شناختی منحصر به فردی است که باعث شده نام آن در سال 1975 میلادی (1354 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت برسد.

تاریخچه خانه مشروطه تبریز

خانه مشروطه تبریز، روزگاری منزل یکی از تاجران و بازاریان سرشناس تبریز به نام «مهدی کوزه‌کنانی» بود. وی ساخت این خانه را در سال 1868 میلادی (1247 خورشیدی) آغاز کرد. سال‌ها بعد، در جریان مبارزات نهضت مشروطه، این منزل به نام «خانه مشروطه» معروف شد.

در طول محاصره 11 ماهه تبریز توسط حکومت وقت، این خانه محل فرماندهی مبارزان تبریزی بود. با وجود فشارهایی که به مشروطه‌خواهان وارد شد، در نهایت آنان توانستند نیروهای حکومتی را عقب برانند و جریانی رو به جلو را در میان تمام مشروطه‌خواهان ایران ایجاد کنند. بدین ترتیب خانه مشروطه تبریز توانست نقش مهمی در جریان آزادی‌خواهی و استبدادستیزی ایران ایفا کند. به همین دلیل است که این خانه در بین مردم تبریز، مورد توجه است و اهمیتی ویژه‌ یافته است.

در سال 1996 میلادی (1375 خورشیدی) با توجه به نقش این مکان در هدایت مبارزان نهضت مشروطه و اسناد و مدارکی که در آن وجود داشت، آن را با نام «خانه مشروطه تبریز» به موزه تبدیل کردند.

اشیای موجود در خانه مشروطه تبریز

یکی از اصلی‌ترین بخش‌های این موزه، به سردیس‌های بزرگان جنبش مشروطه مربوط است. در این بخش سردیس‌هایی از حسین‌خان باغبان، حاج علی دواچی، ثقةالاسلام تبریزی، حاج علی ختایی، هوارد باسکرویل، کربلایی علی مسیو، شیخ علی اصغر لیلاوایی، آخوند خراسانی، علی اکبر دهخدا و زینب پاشا (تنها زن حاضر در صفوف مشروطه‌خواهان) قابل مشاهده است.

علاوه بر آن برخی تجهیزات و وسایل مورد استفاده مشروطه‌خواهان تبریزی نیز در قسمت‌های مختلف این موزه در معرض دید عموم قرار دارد. سلاح کمری ستارخان، فرش مشروطه، وسایل شخصی سران مشروطه و مدارکی از فعالیت‌های مشروطه‌خواهان، از جمله اشیای موزه است.

ویژگی‌ها و سبک معماری خانه مشروطه تبریز

گذشته از اشیایی که در خانه مشروطه تبریز به نمایش درآمده، معماری این بنا نیز حائز اهمیت است. خانه مشروطه 1300 متر مربع زیربنا دارد و در دو طبقه ساخته شده است. سنگ، آجر و خشت، عمده مصالح به کار رفته در این خانه به شمار می‌رود. در سقف برخی اتاق‌ها نیز از چوب فراوان استفاده شده است.

پنجره‌های ارسی، درهای منبت‌کاری‌شده، عمارت کلاه فرنگی و نورگیرها، از جمله عناصر این خانه است که ساختار آن را به شکلی چشم‌نواز سامان داده است. در پنجره‌های بنا، شیشه‌هایی به رنگ قرمز و سبز دیده می‌شود که با تابش آفتاب، منظره زیبایی به وجود می‌آورد.

در ورودی اصلی خانه، علاوه بر یک عراده توپ، مجسمه‌هایی از ستارخان و باقرخان، رهبران جنبش مشروطه تبریز به چشم می‌خورد. طبقه اول و دوم خانه مشروطه، هر کدام شش اتاق دارند. در میانه طبقه دوم، یک سالن بزرگ شش در 9 متری جای گرفته که محل برگزاری جلسات عمومی بوده است. اتاق رو به حیاط طبقه دوم با برخورداری از در و پنجره‌های مشبک و شیشه‌های رنگی، یکی از زیباترین قسمت‌های ساختمان محسوب می‌شود.

سرسرای خانه مشروطه تبریز چهار ستون با سرستون‌های گچ‌بری‌شده دارد. بالای هر کدام از این ستون‌ها، نورگیرهایی به وجود آمده که آن‌ها هم شیشه‌هایی رنگین دارند.

اتاق‌های جانبی سرسرا تاق‌های چوبی دارند. این تاق‌ها با اشکال هندسی هشت‌ضلعی، به شکل برجسته، تزئین شده‌اند.

خانه مشروطه تبریز در کجا قرار دارد؟

این موزه در یکی از خانه‌های تاریخی شهر تبریز، در محله راسته‌کوچه و در غرب بازار تبریز واقع شده است.