رباب، سازی که مورد علاقه ادیبان کهن ایرانی بود
رباب، سازی که مورد علاقه ادیبان کهن ایرانی بود
موسیقی را می‌توان یکی از متنوع‌ترین عناصر فرهنگی دانست که ویژگی‌های منحصر به فرد آن، موجب می‌شود به عنوان یک زبان همه‌فهم و جهانی شناخته شود. در چند دهه اخیر فرهنگ و زیست مدرن، موجب شده برخی سازهای سنتی و شیوه‌های ساخت و نوازندگی آن به محاق بروند. در ایران که تنوع فرهنگی و قومی بسیار زیادی دارد، گونه‌های موسیقایی فراوانی نیز در طول تاریخ شکل گرفته است که برخی از آن‌ها در حال فراموشی و نابودی هستند. ساز «رباب» که «رباب» و «رباب» نیز گفته می‌شود، یکی از سازهای قدیمی ایرانی است که در حال حاضر بسیار مهجور واقع شده و نوازندگان آن جز در بخش‌های شرقی ایران از جمله بلوچستان و تا حدی سیستان، بسیار اندک هستند. از این رو «رباب» را می‌توان سازی دانست که در معرض فراموشی کامل قرار دارد. از این رو پژوهشگرانی بر آن شدند تا با مطالعه این ساز و فنون نوازندگی و ساخت آن، اقداماتی را در راستای حفظ و معرفی بهتر آن شکل دهند.
ظاهر و شیوه نواختن رباب
رباب یک ساز دوکاسه‌ای است و از یک «کاسه» و یک «سینه» تشکیل شده است. این ساز یک دسته و یک «سر» نیز دارد. کوک از قسمت «سر» انجام می‌گیرد. رباب از چوب بلوط یا شاه‌توت ساخته می‌شود. روی کاسه را با پوست (پوست بز یا آهو) و روی سینه را با چوب می‌پوشانند. روی کاسه خرکی کوتاه نصب است که زه‌ها به آن اتصال پیدا می‌کنند. رباب شش سیم تکی یا سه جفت سیم دارد. سیم‌های جفت هماهنگ با یکدیگر کوک می‌شوند. امروزه سیم‌های رباب را از الیاف نایلونی می‌سازند که سیم بم آن، همچون گیتار روکشی فلزی دارد.
در برخی منابع آمده که رباب را در گذشته با آرشه می‌نواختند ولی این ساز امروز به این شکل نواخته نمی‌شود. البته آن طور که به نظر می‌رسد «رباب» در منابع تاریخی، یک اسم عام است و به مجموعه‌ای از سازهای مشابه گفته می‌شود. همان طور که واژه «رباب» از شمال آفریقا تا جنوب شرق آسیا با اشکال و تلفظ‌های متفاوت، به برخی سازها اطلاق می‌شود.
امروزه ساز رباب در افغانستان و پاکستان نیز به چشم می‌خورد، ولی نغماتی که با آن به اجرا در می‌آید، ملهم از موسیقی هندی است، با این وجود در شرق ایران مقام‌های اصیل ایرانی هنوز در میان نوازندگان وجود دارد و از سوی آنان به اجرا در می‌آید. این مقام‌ها اکثرا شفاهی هستند ولی اخیرا تلاش‌هایی برای ضبط شدن آن‌ها شکل گرفته است. ابوالقاسم حسینی‌نژاد معروف به ملاقاسم، امیرخسرو سیاحانی، حسین سیدزاده، سلیمان سیدزاده و شیرجان حسینی‌نژاد از جمله نوازندگان چیره‌دست رباب در شرق ایران به شمار می‌روند.
رباب در ادبیات کهن ایران
به گفته کارشناسان، قدمت رباب بیش از هزار سال است. به احتمال زیاد این ساز در خراسان زاده شده، ولی امروز در شرق ایران، افغانستان و حتی پاکستان رواج دارد. در ادبیات کهن فارسی بارها از «رباب» نام برده شده، ولی احتمالا سازی که امروز با عنوان «رباب» می‌شناسیم با گذشت چندین قرن، نسبت به گذشته تحول پیدا کرده باشد. گفته می‌شود مولانا، شاعر بزرگ ایرانی به رباب علاقه‌ای فراوان داشته و به همین دلیل بارها در اشعارش به این ساز اشاره کرده است. همین علاقه سبب شد پسرش، سلطان ولد، شعری بلند بر وزن مثنوی معنوی در وصف رباب بسراید و به پدرش تقدیم کند.
در دو سه دهه اخیر به پیشنهاد برخی اساتید، رباب سوپرانو هم ساخته شد که از رباب معمولی و رباب آلتو کوچک‌تر است. این پیشنهاد بر اساس کاربرد ساز تار در موسیقی ایرانی بود. در حال حاضر نوازندگانی که به نواختن تار تسلط دارند، می‌توانند رباب نیز بنوازند.
ثبت ملی ساز رباب
پرونده «مهارت و فنون سنتی ساخت و نوازندگی ساز رباب، ساز مضرابی موسیقی محلی و کلاسیک ایران» در سال 2018 میلادی ( 1397 خورشیدی) در فهرست میراث ناملموس ملی ایران به ثبت رسید. این پرونده در سال 2022 میلادی در هفدهمین نشست کمیته بین‌المللی میراث ناملموس یونسکو در رباط مراکش بررسی شد ولی به تصویب نرسید و بررسی مجدد آن به اجلاس بعدی این کمیته موکول شد.
| نام | رباب، سازی که مورد علاقه ادیبان کهن ایرانی بود |
| کشور | ایران |
| نوع | رشته |
موسیقی
نوع کور رنگی را انتخاب کنید
کوری سرخ کوری سبز کوری آبی قرمز به سختی دیده می شود سبز به سختی دیده می شود آبی به سختی دیده می شود تک رنگ تک رنگ خاصتغییر اندازه فونت:
تغییر فاصله کلمات:
تغییر ارتفاع خط:
نوع ماوس را تغییر دهید: