برج دوزال، بنایی آرامگاهی بر روی قله‌ای در کرانه ارس

در شمال استان آذربایجان شرقی و کرانه جنوبی ارس، روستاهای زیبایی وجود دارند. برخی از این روستاها به دلیل برخورداری از مناظر زیبا و بی‌نظیر، شهرت یافته‌اند، اما از میان آن‌ها، روستاهایی هستند که با برخورداری از بناهای قدیمی، مقصدی ایده‌آل برای گردشگران علاقمند به بازدید از آثار تاریخی محسوب می‌شوند. روستای دوزال، یکی از همین مقاصد است که علاوه بر داشتن جاذبه‌های طبیعی فراوان، دیدنی‌های تاریخی متعددی نیز دارد، دیدنی‌هایی که «برج دوزال» بر بالای آرامگاه امامزاده شعیب، برجسته‌ترین آن‌هاست.

تاریخچه برج دوزال

روستای دوزال مدفن چند امامزاده است، ولی امامزاده شعیب که آرامگاه او در برج دوزال قرار دارد، بیش از همه شهرت دارد. وی برادر امام رضا و از فرزندان امام کاظم، پیشوای هفتم شیعیان بوده است. از نظر تاریخی، زمان وفات امامزاده شعیب احتمالا به دوره سلجوقیان (قرن یازدهم هجری) باز می‌گردد، با این حال ساخت برج دوزال را به دوره حکومت ایلخانان (1256 تا 1356 میلادی) منسوب می‌کنند. در این دوره ساخت بناهای آرامگاهی به این شکل، رواج داشته است. بناهایی مشابه برج دوزال در شهر مراغه که پایتخت ایلخانان بود، مشاهده می‌شود. گفته می‌شود بنا یک لوح سنگی حاوی اطلاعاتی درباره نسب امامزاده و وقفیات مربوط به ایشان نیز داشته، ولی در حال حاضر این لوح مفقود شده و در دسترس نیست.

ویژگی‌ها و معماری برج دوزال

برج دوزال پلانی هشت‌ضلعی دارد و روی یک قاعده سنگی استوار شده است. این شیوه معماری، در بسیاری از بناهای آرامگاهی منطقه، خصوصا بناهایی که به دوره تاریخی ایلخانان مربوط است، دیده می‌شود. یک برج مشابه برج دوزال در نخجوان واقع است که به «مومنه خاتون» شهرت دارد. هر دو بنا از نظر ساخت، ترکیب مصالح و قرار گرفتن روی قله، به هم شبیهند و گویا معمار هر دو هم یک نفر است. همین موضوع عمق ارتباط فرهنگی جامعه دو سوی ارس را به خوبی نشان می‌دهد.

ورودی بنا از سطح زمین‌های اطراف خود، به اندازه هشت پله بالاتر است. بالای در چوبی ورودی، تزئیناتی از کاشی فیروزه‌ای دارد که در طول سال‌ها، دچار فرسایش شده‌اند. نمای این برج، آجری است و هر وجه آن، طاقی جناغی دارد. یک نوار 110 سانتی‌متری از کاشی‌های لاجوردی و معرق‌کاری بی‌نظیر بر بخش‌ بالایی برج که دور تا دور آن را پوشانده، شکوهی وصف‌ناشدنی به آن بخشیده است. در بخش غربی برج، کتیبه‌ای با کاشی فیروزه‌ای قابل مشاهده است که نام سازنده بنا بر آن دیده می‌شود: «استاد محمد بن جمال احمد». قرار گرفتن برج روی یک قله آن را بر جلگه دوزال مشرف می‌کند.

به طور کلی، برج از دو قسمت سرداب یا پای‌بست و بدنه تشکیل شده است. برج از کف سرداب، 11.9 متر ارتفاع دارد. به نظر می‌رسد برج در گذشته گنبدی هم داشته، ولی به مرور زمان به خاطر فرسایش، فرو ریخته است.

برج دوزال در کجا قرار دارد؟

این برج در روستایی به نام دوزال در شهرستان جلفا، در کرانه‌های روس زیبای ارس واقع شده است. روستای دوزال یکی از توابع بخش سیه‌رود جلفا محسوب می‌شود. سکونت حدود 500 نفر در این روستا، آن را به یکی از پرجمعیت‌ترین روستاهای جلفا تبدیل کرده است. این میزان جمعیت، بی‌ارتباط با موقعیت جغرافیایی دوزال نیست، زیرا این روستا در مسیر ارتباطی چند منطقه مهم قرار دارد.

فاصله اندک این برج با خاک کشور ارمنستان، یکی از ویژگی‌های جالب آن به شمار می‌رود. روبروی این روستا، در آن سوی ارس، روستای قره‌جوان (قرچیوان) در کشور ارمنستان واقع است. با وجود موقعیت جغرافیایی روستای دوزال، آب و هوای آن نسبت به مناطق اطراف نسبتا گرم‌تر است و می‌توان در زمستان هم به آن سفر کرد. نقل است که «بایندر بیگ»، یکی از حاکمان محلی منطقه، در زمستان به این روستا سفر می‌کرد و پس از گرم شدن هوا، به شهر خود باز می‌گشت. شرایط آب و هوای دوزال آن را برای کشت محصولاتی همچون غلات و حبوبات و پرورش کرم ابریشم مناسب کرده است.

روستای دوزال در نزدیکی روستای تاریخی کردشت قرار دارد. روستای کردشت در زمان جنگ‌های ایران و روسیه در اوایل قرن نوزدهم، محل اجتماع نیروهای ارتش ایران بود. در این روستای زیبا، بناهای تاریخی قابل توجهی نیز وجود دارد که آن را به همراه روستای دوزال، به قطب‌های گردشگری منطقه تبدیل کرده است.

ثبت ملی برج دوزال

آرامگاه امامزاده شعیب و برج دوزال در سال 1983 میلادی (1362 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

اطلاعات

نام	برج دوزال، بنایی آرامگاهی بر روی قله‌ای در کرانه ارس
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	جلفا
نوع	تاریخی
ثبت	ملی