تل خسرو، تپه‌ای باستانی از دل افسانه‌های پارسی

ایران سرزمینی تاریخی است و در هر شهر آن می‌توان آثاری یافت که پیشینه آن به قرن‌ها قبل باز می‌گردد. برخی از این آثار تا بدان حد کهن هستند که پا را از تاریخ فراتر گذارده‌اند و با اسطوره‌ها و داستان‌های افسانه‌ای عامه گره خورده‌اند. «تل خسرو» از جمله همین آثار است؛ تپه‌ای باستانی که در دشتی سرسبز استوار ایستاده است.

تل خسرو در کجا قرار دارد؟

در پنج کیلومتری جنوب شهر یاسوج، مکانی باستانی قرار دارد که «تل خسرو» نامیده می‌شود. این تپه در نزدیکی روستایی با همین نام واقع است. یاسوج به خاطر قرار گرفتن در دامنه‌های زاگرس، شهر مرتفعی محسوب می‌شود و متوسط ارتفاع آن از سطح دریا نزدیک 1870 متر است. کوه دنا با بیشینه ارتفاع 4459 متر، به عنوان بلندترین نقطه زاگرس در نزدیکی یاسوج قرار دارد. «یاسوج» به معنای جایی است که در آن گل یاس به فراوانی می‌روید. این شهر به طبیعت سرسبز، آبشارهای دیدنی، جنگل‌های بلوط و چشمه‌های متعدد شهرت دارد و صرف نظر از پیشینه تاریخی غنی‌اش، به عنوان مقصدی با جاذبه‌های گردشگری طبیعی، مورد توجه گردشگران است... برخی مورخان از یاسوج به عنوان منطقه ییلاقی عیلامی‌ها (اواخر هزاره سوم پیش از میلاد) نام برده‌اند. البته شواهدی از سکونت انسان در عصر برنز نیز در این منطقه یافت شده است.

پیشینه تل خسرو و روایت‌های پیرامون آن

در متون کهن به خاطر وجود تل خسرو، از یاسوج به عنوان «تل خسروی» یاد می‌شد. مردم محلی درباره این محل، روایت‌هایی آمیخته با اسطوره دارند و معتقدند کیخسرو، پادشاه افسانه‌ای ایران، کاخی بر بالای این تپه بنا کرده بود. نام کیخسرو به معنای «شاه نیک‌نام» است و در روایت‌های اسطوره‌ای ایرانی از وی به دادگری و دلیری یاد شده است. او پس از سال‌ها فرمانروانی شکوهمندانه بر ایران، از سلطنت کناره گرفت و برای عبادت به کوه‌ها رفت. بر اساس روایت فردوسی درشاهنامه، کیخسرو پس از واگذاری سلطنت، با یاران خود خداحافظی کرد و در یک سپیده‌دم، با طلوع خورشید بر فراز یک کوه ناپدید شد... گفته می‌شود کیخسرو پس از آن که با سواران خود به دشت یاسوج رسید، با الهام «سروش» (یکی از ایزدان ایران باستان) تصمیم گرفت «لهراسب» را به جانشینی خود برگزیند. او دستور داد تا در دشت یاسوج تپه‌ای ایجاد کنند. سربازان کیخسرو به اندازه‌ای خاک بر روی هم ریختند که یک تپه بزرگ حاصل شد. کیخسرو بر بالای آن تپه رفت و لهراسب را به عنوان جانشین خود معرفی کرد. لهراسب چندان در میان بزرگان شناخته‌شده و مقبول نبود، به همین دلیل پهلوانان و فرماندهان کیخسرو با تصمیم وی مخالفت کردند. با این حال کیخسرو پس از گفتگویی، آنان را متقاعد کرد و رضایت آنان را به دست آورد. با این حال این انتخاب سرآغاز اتفاقاتی شد که رویدادهای اساطیری بعدی را شکل داد...

بخش‌هایی از حفاری‌های اکتشافی در تل خسرو

به عقیده کارشناسان این تپه باستانی به هزاره سوم پیش از میلاد تعلق دارد. ارتفاع تل خسرو از دشت اطراف حدود 20 متر است و طول و عرض آن از 120 تا 150 متر تغییر می‌کند. این تپه به خاطر اشراف به دشت‌های حاصلخیز اطراف، محل مناسب و امنی برای سکونت بود، به همین خاطر انسان باستانی آن را برای سکونت برگزید. همین یکه بودن تپه در این دشت، منشا بسیاری از افسانه‌ها درباره آن بوده است. در پایین تپه بقایایی یافت شده که آن را به هزاره پنجم پیش از میلاد نسبت داده‌اند. سفالینه‌های نارنجی و خاکستری، ابزار سنگی و خشت پخته آثاری است که در کاوش‌های مختلف این تپه، خصوصا کاوش مربوط به اوایل قرن حاضر میلادی (دهه 1380 خورشیدی) به دست آمده است. تدفینی بسیار نادر در این تپه کشف شده که احتمالا به هزاره ششم پیش از میلاد تعلق دارد و در آن سه نفر به شیوه چمباتمه در یک حفره زیر یک منزل مسکونی دفن شده‌اند. درون این گور ظروف سالمی کشف شده که نشان می‌دهد ساکنان منطقه، در آن دوران به زندگی پس از مرگ معتقد بوده‌اند. نکته جالب توجه، وجود اشیای تزئینی بر انگشت وسط دست راست و گردن یکی از افراد مدفون در این گور است.

ثبت ملی تل خسرو