آرامگاه رضی‌الدین آرتیمانی، تجلی مسیر سلوک عارفانه

عارفان از دنیا بریده‌اند و همه زیبایی‌های جهان در چشم آنان پوچ و بی‌ارزش است. در نگاه آنان، دنیا توقف‌گاهی گذراست و نباید به آن دل بست، پس هر چه در او هست و هر که در او هست، برای خواستن و دل‌بستن کوچک است. در میان عارفان، شمار زیادی را می‌توان یافت که از دنیا کناره گرفته‌اند و به گوشه‌ای رفته‌اند تا در خلوت خود، روزگار بگذرانند و سیر و سلوک خود را پی بگیرند، ولی از بین آنان، مشکل می‌توان کسی چون «رضی‌الدین آرتیمانی» پیدا کرد که از اوج قدرت، عطای دنیا را به لقایش بخشیده باشد...

رضی‌الدین آرتیمانی که بود؟

«میرزا رضی آرتیمانی» یا «میرزا رضی‌الدین آرتیمانی» که به «میرمحمد» شهرت داشت، از شاعران و عارفان مشهور دوره صفویه است. وی در 1570 میلادی (978 هجری قمری) در روستای آرتیمان  از توابع شهرستان تویسرکان  زاده شد و در 1627 میلادی (1037 هجری قمری) در همان جا بدرود حیات گفت. رضی‌الدین در جوانی به همدان رفت و به تحصیل پرداخت. می‌گویند او به دلیل هوش سرشارش، شایستگی‌های خود را خیلی زود بروز داد و راهی اصفهان شد. در آن زمان، شاه عباس (سلطنت از 1587 تا 1629 میلادی) پادشاه بود و اصفهان در اوج شکوه به سر می‌برد. رضی‌الدین به عنوان منشی به دربار راه یافت و توانست پله‌های ترقی را یکی پس از دیگری طی کند. لقب «میر» به خاطر فعالیت‌های دیوانی او در این دوره به نام او افزوده شد. او مدتی پس از خدمت در دربار، با یکی از دختران خاندان صفوی ازدواج کرد. (برخی منابع همسر رضی‌الدین را دختر شاه عباس معرفی کرده‌اند.) این ازدواج نشان می‌دهد رضی‌الدین تا چه اندازه در دربار مورد توجه بوده است.

سردیس رضی‌الدین آرتیمانی در کنار سردیس حبقوق نبی. آرامگاه حبقوق نبی که حدود 700 سال پیش از میلاد می‌زیست، در تویسرکان قرار دارد.

از شرح حال‌ها این گونه بر می‌آید که رضی‌الدین از جوانی صاحب ذوقی عرفانی بود و همگان او را به عنوان مردی فاضل می‌شناختند. همین طبع عرفانی بود که او را واداشت در نهایت از تمام مناصب دنیایی دست بکشد و راهی زادگاهش شود. او در آن جا خانقاهی بنا کرد و تا پایان عمر به سیر و سلوک ادامه داد. این مکان برای کسانی که به دنبال مرشدی صاحب‌نفس بودند، منزلگاهی امن بود. رضی‌الدین پس از وفات، در خانقاهش به خاک سپرده شد؛ همان مکانی که امروز مقبره‌ای زیبا بر آن استوار شده است... از رضی‌الدین نزدیک 1200 بیت شعر بر جا مانده که معروف‌ترین آن، «ساقی‌نامه» است. دو منظومه «سوگندنامه» و «گوهر عشق»، دیگر آثار این شاعر و عارف به شمار می‌رود.

آرامگاه رضی‌الدین آرتیمانی، ویژگی‌ها و تاریخچه

تاریخ ساخت آرامگاه رضی‌الدین آرتیمانی به سال 1975 میلادی (1354 خورشیدی) باز می‌گردد. بنا در شرق تویسرکان، در مسیر «بلوار میر رضی» واقع شده است. تویسرکان از شهرهای استان همدان محسوب می‌شود که به خاطر داشتن گردوهای مرغوب و باکیفیت شهرت دارد. تویسرکان در طول حیات خود، بارها مورد تاخت و تاز دشمن قرار گرفته و ویران شده، ولی باز هم از دل ویرانی قد علم کرده و تا امروز استوار باقی مانده است. وجود بناهایی همچون مقبره حبقوق نبی و کاروانسرای فرسفج، بر پیشینه دراز شهر و اهمیت تاریخی آن گواهی می‌دهد...

طراحی داخلی آرامگاه رضی‌الدین آرتیمانی بیانگر راه سهل ممتنع سلوک است.

آرامگاه رضی‌الدین آرتیمانی بنایی دیدنی در دل باغی سرسبز است که کاج‌های لاغراندام و کهنسال آن سر به آسمان می‌سایند! شکوه این آرامگاه رفیع در دامنه‌های الوند، چنان گیراست که در وصف نمی‌گنجد! در چهار سوی بنا ایوان‌هایی قرار دارد و هر ایوان، با یک ورودی مجزا به درون بنا راه دارد. در ساختار ایوان‌ها ستون‌هایی بلند افراشته شده که به تاق‌هایی به‌هم‌پیوسته ختم می‌شوند. بر بالای هر ورودی تزئیناتی از کاشی دیده می‌شود که باید آن را تنها پیرایه این آرامگاه توصیف کرد، زیرا در تمام بنا، چه داخل و چه خارج آن، جز از آجر و تزئینات ساده آجری استفاده نشده تا جلوه‌ای از زندگی مردی به نمایش درآید که در حیاتش از دنیا و تمام ظواهر پرطمطراق آن رو گردانده است... نوری که از سقف بنا به داخل می‌تابد، روح را به عروج فرا می‌خواند! ناظری که از درون آرامگاه به سقف نگاه کند، دیوارهایی در هم پیچیده را می‌بیند که در انتها به نوری گرم و گیرا منتهی می‌شوند. این طراحی آرامگاه بیانگر راهسهل ممتنع  وصال است و نشان می‌دهد دل کندن از این دنیای فانی و رسیدن به ساحت بقا، گرچه در ظاهر آسان به نظر می‌رسد، به عبور از مراحلی دشوار و تحمل رنج‌های بسیار نیاز دارد!

ثبت ملی آرامگاه رضی‌الدین آرتیمانی

آرامگاه رضی‌الدین آرتیمانی در سال 1997 میلادی (1376 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.