ماسوله، منطقه‌ای زیبا با معماری خاص

اگر عبارت «زیباترین شهرها و روستاهای جهان» را در اینترنت جستجو کنید، احتمالا نام روستاهایی ظاهر خواهد شد که اغلب آن‌ها در اروپا قرار دارند، با این حال شهرها و روستاهایی در سراسر جهان وجود دارند که زیبایی‌های آن‌ها وصف‌ناشدنی و منحصر به فرد است، منتها به خاطر آن که به گردشگران معرفی نشده‌اند، ناشناخته باقی مانده‌اند. در ایران نیز شهرها و روستاهای زیبایی وجود دارند که هر کدام از نظر تاریخی و طبیعی، می‌توانند گزینه‌ای برای حضور در فهرست زیباترین شهرها و روستاهای جهان باشند! در این بین، ماسوله که در مناطق شمالی ایران قرار دارد، از نظر زیبایی و منظره طبیعی، بسیار خاص است. همین ویژگی سبب شده این منطقه در ایران شهرتی فراگیر داشته باشد و ایرانیان از آن به عنوان یکی از زیباترین مناطق کشور نام ببرند.

ماسوله در کجا قرار دارد؟
روستای ماسوله از توابع شهرستان فومن شمرده می‌شود و در ارتفاعات جنوب غربی گیلان واقع است. ماسوله نزدیک 100 هکتار مساحت دارد. فاصله ماسوله از شهر رشت 60 کیلومتر و از شهر فومن 36 کیلومتر است. ماسوله در تقسیمات کشوری یک شهر حساب می‌شود، ولی جمعیت آن کمتر از 1000 نفر است، بدین ترتیب باید ماسوله را از کوچک‌ترین شهرهای ایران دانست. ساختار معماری خاص یکی از اصلی‌ترین دلایلی است که سبب شده ماسوله بسیار مشهور شود. خانه‌های این منطقه به صورت پلکانی و به نحوی ساخته شده‌اند که سقف هر خانه، حیاط خانه بالایی است. گفته می‌شود این شیوه ساخت منازل در دوره پیش از ورود اسلام به ایران (قرن هفتم میلادی) رواج داشته است. در مناطق کوهستانی ایران، خصوصا در منطقه اورامانات استان کردستان، روستاهای متعددی با استفاده از این سبک ساخته شده‌اند. این الگو علاوه بر استفاده بهتر از محیط‌های کوهپایه‌ای و کوهستانی، با ایجاد تراکم بیشتر در مناطق مسکونی، امنیت روستا در برابر حملات مهاجمان را نیز حفظ می‌کرد. بیشتر ساختمان‌های ماسوله دو طبقه هستند و در آن‌ها قسمتی به نام «سومه» وجود دارد. سومه فضایی بسته و بدون پنجره است که در بخش انتهایی خانه قرار می‌گیرد تا هر چه بیشتر از سرما و بارندگی دور باشد. بخش دیگری که در بیشتر خانه‌های ماسوله دیده می‌شود، قسمت تابستانه است که در بیرونی‌ترین بخش خانه قرار می‌گیرد. این قسمت تراس‌دار است و پنجره‌های متعددی دارد. اصلی‌ترین مصالح ساخت خانه در ماسوله چوب است؛ همان ماده خامی که به وفور می‌توان از جنگل‌های اطراف به دست آورد.

تاریخ، فرهنگ و دیدنی‌های روستای ماسوله
قدیمی‌ترین آثار مربوط به ماسوله در فاصله 10 کیلومتری محل فعلی آن در جایی که «کهنه‌ماسوله» خوانده می‌شود قرار دارد. این مکان در مسیر ماسوله به شهر خلخال واقع است که در گذشته یکی از شاهراه‌های ارتباطی استان گیلان بود و امروزه یک منطقه حفاظت‌شده شناخته می‌شود. بر اساس کاوش‌هایی که در سال 1995 میلادی (1374 خورشیدی) صورت گرفت، کهنه‌ماسوله در قرن‌های دوازدهم تا پانزدهم میلادی یکی از جوامع شاخص در سطح منطقه بود. کشف ظروف و اشیای فلزی متعدد نشان می‌دهد فناوری فلزکاری در کهنه‌ماسوله پیشرفت خوبی داشت. اهالی فعلی ماسوله از نوادگان مردمان ساکن در کهنه‌ماسوله هستند که به دلیلی نامعلوم به مکان فعلی کوچ کرده‌اند. شماری از کارشناسان دلیل این کوچ را وقوع یک زمین‌لرزه مهیب و شماری دیگر عامل آن را همه‌گیری طاعون ذکر کرده‌اند، با این حال قطعیتی در این خصوص وجود ندارد.
درباره ریشه نام ماسوله احتمالاتی را ذکر کرده‌اند. از جمله این که این نام تغییریافته «ماه‌سالار» است که ابتدا به «ماسالا» و سپس به ماسوله تبدیل شده است. برخی دیگر معتقدند این نام را متشکل از دو بخش «ماس» به معنای کوه و «اوله» به معنای بلند می‌دانند.
از جمله دیدنی‌های روستای ماسوله، بازار سنتی است که در بخش قابل توجهی از آن محصولات صنایع دستی گیلان عرضه می‌شود. عروسک‌های دست‌ساز از جمله شاخص‌ترین محصولات بازار ماسوله به شمار می‌آیند که با تنوع چشم‌گیر رنگ‌های خود، فضایی شاد و بانشاط به بازار بخشیده‌اند. در ماسوله غذاخوری‌هایی به سبک سنتی پذیرای گردشگران هستند و در آن‌ها انواع نوشیدنی‌ها و غذاهای محلی سرو می‌شود. همچنین زیارتگاه عون بن محمد از دیدنی‌های ماسوله محسوب می‌شود. ساختار این بقعه هشت‌ضلعی است و دو گنبد بر آن افراشته شده است. چنان که از کتیبه موجود در بقعه بر می‌آید، ساخت آن به اوایل قرن هفدهم میلادی باز می‌گردد. در آرامستان بقعه سنگ قبرهایی مربوط به دوره قاجاریه (قرن نوزدهم) مشاهده می‌شود.

ثبت ملی روستای ماسوله
ماسوله به دلیل برخورداری از چشم‌انداز و طبیعتی بکر، آثار تاریخی متعدد و ساختار معماری و شهرسازی منحصر به فرد در سال 1975 میلادی (1354 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.