مقبرۀالشعرای تبریز، گورستانی کهنسال که مدفن شاعران بزرگ است

تبریز همراه با تاریخ کهن خود، در فرهنگ و هنر ایران‌زمین نیز نقشی پررنگ دارد. این شهر مهد اوج‌گیری ادبیات ترکی آذربایجانی است و ادیبان زیادی در آن زیسته‌اند. بسیاری از این چهره‌های ادبی در محلی که امروز مقبرۀالشعرای تبریز نامیده می‌شوند، مدفونند. در واقع مقبرۀالشعرای تبریز یک گورستان تاریخی است که در گذشته با عناوینی همچون «حظیرۀ‌الشعرا»، «حظیرۀ‌الضاۀ» و قبرستان سرخاب نیز شناخته می‌‌شد. (حظیرۀ محلی بود که با خار و چوب پوشانده می‌شد.)

سرگذشت مقبرۀالشعرای تبریز

مقبرۀالشعرای تبریز در محله سرخاب قرار دارد. این محله از گذشته محل سکونت بزرگان و ادیبان تبریز بوده است. وجود آثار تاریخی مشهوری همچون ربع رشیدی، بقعه سید حمزه و تکیه حیدر در این محله، از قدمت آن حکایت دارد.

در مقبرۀالشعرای تبریز شاعرانی از قرن یازدهم میلادی مدفون هستند که از میان آنان، خاقانی و ظهیر فاریابی مشهورترین چهره‌ها به شمار می‌روند. به نظر می‌رسد با وجود اهمیت این گورستان و دفن چهره‌های سرشناس در آن، پیش از قرن سیزدهم میلادی نامی از آن در کتاب‌های تاریخی به میان نیامده است.

در قرن یازدهم میلادی، تبریز مرکز حکومت اتابکان بود و ثباتی نسبی داشت. از آن جا که شاعران بزرگ با حضور در دربار حاکمان به سرودن شعر و مدیحه می‌پرداختند و از این طریق ارتزاق می‌کردند، تبریز مورد توجه شاعران این عصر قرار داشت. بدین ترتیب شاعرانی از شهرهای بزرگ آن دوران به تبریز آمدند و در آن ساکن شدند. آنان پس از فوت، در مقبرۀالشعرا دفن شدند و این گورستان را به عنوان محلی برای دفن چهره‌های ادبی مطرح کردند. بعدها در دوره ایلخانان و آق‌قویونلوها نیز تبریز محلی برای سکونت شاعران بود.

وقوع زمین‌لرزه‌های شدید در قرن هجدهم میلادی، این قبرستان و بناهای یادبود آن را دچار خرابی کرد. ولی سال‌ها بعد جریانی برای بازسازی آن به راه افتاد. در سال 1971 میلادی (1350 خورشیدی) در روزنامه‌های اطلاعات، کیهان و مجله یغما که از مهم‌ترین نشریات آن دوره بودند، فراخوانی برای ارسال طرح‌های مردمی برای ساخت بنای یادبود شعرا در این گورستان منتشر کرد و در نهایت طرحی از «غلامرضا فرزان‌مهر» پذیرفته شد. ساخت این بنا یک سال بعد آغاز شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی (1979 میلادی) به اتمام رسید. هم‌اکنون این بنای یادبود، یکی از نمادهای شهر تبریز به شمار می‌آید.

معماری بنای یادبود مقبرۀالشعرای تبریز

این بنا در میانه گورستان و با استفاده از بتن و فلز ساخته شده است. ارتفاع این بنای یادبود به 30 متر می‌رسد و طاق‌های در هم‌ تنیده‌اش، زیبایی باشکوهی به آن بخشیده‌اند. ترکیب عناصر معماری سنتی و مدرن در این بنا، آن را از سایر بناهای یادبود متمایز می‌کند.

بنای یادبود مقداری بالاتر از سطح زمین است و در گوشه‌ای از آن، اتاقی بزرگ قرار دارد که محمدحسین بهجت تبریزی ملقب به «شهریار» در آن مدفون است. شهریار از جمله شاعران بزرگ ایران است که اشعار وی به ترکی آذربایجانی و فارسی شهرت فراوان دارد. منظومه «حیدربابا یه سلام» یکی از مشهورترین سروده‌های شهریار است که بارها از سوی هنرمندان مختلف برای خلق آثار ادبی مورد توجه قرار گرفته است. وی در سال 1989 میلادی (1367 خورشیدی) وفات یافت و در مقبرۀالشعرای تبریز به خاک سپرده شد.

چهره‌های مدفون در مقبرۀالشعرای تبریز

به جز شهریار و خاقانی، چهره‌های دیگری در این گورستان مدفون هستند که امروز اثری از بناهای یادبودشان بر جای نمانده است. اسدی طوسی از جمله این افراد است که بر اساس روایت‌های تاریخی، نخستین شاعری است که در این گورستان مدفون شده است. قطران تبریزی، نخستین شاعر پارسی‌گوی آذربایجان و انوری ابیوردی، دانشمند و شاعر معروف دوره سلجوقیان (قرن دوازدهم میلادی) دیگر چهره‌های سرشناس مدفون در مقبرۀالشعرا هستند.

مقبرۀالشعرای تبریز در کجا قرار دارد؟

برای بازدید از مقبرۀالشعرای تبریز باید به محله سرخاب یا «ششگلان» که امروز در مناطق میانی این شهر قرار دارد، سفر کنید. مقبرۀالشعرا در تقاطع خیابان‌های ثقۀالاسلام و عارف قرار دارد.

ثبت ملی مقبرۀالشعرای تبریز

این گورستان در سال 1999 میلادی (1378 خورشیدی) به ثبت ملی درآمد.

اطلاعات

نام	مقبرۀالشعرای تبریز، گورستانی کهنسال که مدفن شاعران بزرگ است
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	تبریز
نوع	تاریخی
ثبت	ملی