منظره طبیعی هورامان: اورامانات، اثری طبیعی و میراثی فرهنگی در فهرست یونسکو

هورامان/ اورامانات در دل رشته کوه‌های زاگرس در استان‌های کردستان و کرمانشاه در امتداد مرز غربی ایران، شامل دو بخش می‌شود: دره مرکزی- شرقی (ژاورود و تخت در استان کردستان) و دره غربی (لهون، در استان کرمانشاه). انسان در این دو دره طی هزاران سال با محیط ناهموار کوهستانی سازگار شده است. طرح‌ریزی و معماری شیب‌دار پلکانی، باغ‌سازی در تراس‌های خشک، دامپروری و مهاجرت عمودی فصلی از جمله ویژگی‌های متمایز فرهنگ و زندگی محلی هورامی‌های نیمه‌عشایری است که هر ساله در فصول مختلف سال در مناطق پست و مرتفع سکونت دارند.

رودهای جاری در منطقه اورامانات، عامل حاصلخیزی و حیات آن است

حضور بی وقفه آنها در چشم‌انداز، که با تنوع زیستی و بومی استثنایی نیز مشخص می‌شود، شواهد دیگری نیز دارد چون ابزار سنگی، غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای، تپه‌ها، بقایای سکونتگاه‌های دائمی و موقتی، و گورستان‌ها، جاده‌ها، روستاها، قلعه‌ها و... 12 روستای واقع در این منطقه نشان‌دهنده پاسخ در حال تکامل مردم هورامی به کمبود زمین‌های مولد در محیط کوهستانی خود در طول هزاره‌هاست.

قدمت هورامان/ اورامانات

یافته‌های باستان‌شناسی با قدمت حدود 40 هزار سال، غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای، مسیرها و راه‌های باستانی در امتداد دره‌ها، نقوش و کتیبه‌ها، گورستان‌ها، تپه‌ها، قلعه‌ها، سکونتگاه‌ها و سایر شواهد تاریخی، تداوم حیات در منطقه هورامان/ اورامانات از دوران پارینه سنگی تا زمان حاضر را تأیید می‌کنند. ماندگاری سبک زندگی نیمه‌عشایری و شیوه‌های کشاورزی ساکنان منطقه شاهد دیگری بر این مدعاست.

منظر فرهنگی ‌هورامان/ اورامانات نمونه برجسته‌ای از تعامل انسان با محیط اطراف و سازگاری با آن است. در کوه‌های بلند زاگرس، محیطی چالش‌برانگیز که در آن خاک حاصلخیز کمی وجود دارد، هورامی‌ها با استفاده ماهرانه از فناوری کشاورزی و راهکارهای اکولوژیکی، شیوه‌ای از زندگی نیمه‌کوچ‌نشینی را توسعه داده‌اند. آن‌ها با موفقیت یک نظام اقتصادی اجتماعی کارآمد، هماهنگ و پایدار ایجاد کرده‌اند.

معماری محور فرهنگی اورامانات

هورامان/ اورامانات در کجا قرار دارد؟

هورامان یا اورامانات نام منطقه‌ای تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم خاص است که بخش‌هایی از شهرستان‌های سروآباد، سنندج و کامیاران استان کردستان و شهرستان‌های پاوه، جوانرود، نودشه و نوسود استان کرمانشاه را شامل می‌شود.

معماری منحصر به فرد هورامان/ اورامانات

معماری هورامان/ اورامانات کاملاً با کوهستان انطباق یافته و متکی بر ساخت و ساز با استفاده از سنگ و به صورت خشکه‌چین است. خانه‌ها در روستاهای منطقه با توجه به شیب تند دامنه‌های صخره‌ای به صورت پلکانی ساخته شده‌ است. خانه‌ها در اکثر موارد در دو طبقه ساخته شده و براساس سطح معیشت ساکنان، با یکدیگر متفاوت است. بدین ترتیب خانه‌های افراد باغ‌دار، کشاورز و دامدار با هم تفاوت‌هایی دارد. در بسیاری از موارد طبقه همکف به انبار و محل نگهداری گله اختصاص دارد. فضای اصلی مسکونی در طبقه بالاتر واقع است و از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود.

معمولا هر چه ارتفاع ساخت خانه بیشتر می‌شود، تعداد خانه‌های آن لایه کاهش می‌یابد، به شکلی که در نهایت هر روستا، شکلی شبیه هرم به خود می‌گیرد.

بافت‌های مسکونی این منطقه اطراف چشمه‌های پر آب شکل گرفته است. معمولا از اطراف یا میانه روستاهای این منطقه یک رود عبور می‌کند، به شکلی که در برخی موارد، رود، روستا را به دو پاره تقسیم کرده است. برای استفاده حداکثری از نور و گرمای خورشید، ساختمان‌ها همگی رو به جنوب ساخته شده است.

فرهنگ اورامانات

اورامانات از فرهنگی غنی برخوردار است، فرهنگی که به اندازه قرن‌ها سکونت انسان در این منطقه قدمت دارد.

لباس اورامانات

لباس مردم اورامانات، به عنوان نمادی از فرهنگ این منطقه که در تمدن مادها (قرن ششم پیش از میلاد) ریشه دارد، آمیزه‌ای از رنگ و نقش است. استفاده از رنگ‌های شاد، نقوش گیاهی و حیوانی و عناصر طبیعت، به لباس مردم این منطقه زیبایی وصف‌ناشدنی بخشیده است. استفاده از رنگ‌های گرم مانند قرمز و لاکی، در طراحی لباس‌ها رایج‌تر است. همه رنگ‌های به کار رفته در این لباس‌ها، از عناصر موجود در طبیعت منطقه استخراج می‌شود.

زبان اورامانات

زبان مردم منطقه، عامل پیوند فرهنگی آنان است. در سراسر اورامانات مردم به کردی صحبت می‌کنند، ولی در گویش‌ها با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. به عقیده زبان‌شناسان کردی، زیرشاخته‌ای از زبان‌های پارتی اشکانی است.

روستای پالنگان

ادبیات کردی نیز در طول سال‌ها حیات خود، بسیار غنی شده و از قصاید حماسی، مملو است. بسیاری اشعار رایج در اورامانات با توصیف طبیعت همراه است که پیوند زندگی مردم منطقه با طبیعت را نمایان‌تر می‌کند.

ثبت جهانی منظره فرهنگی اورامانات

منظره فرهنگی اورامانات 25 ژوئیه 2021 میلادی (پنجم مرداد 1400 خورشیدی) در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به عنوان بیست و ششمین اثر مربوط به ایران، به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	منظره طبیعی هورامان: اورامانات، اثری طبیعی و میراثی فرهنگی در فهرست یونسکو
کشور	ایران
ناحیه	کردستان
شهر	اورامان تخت
نوع	تاریخی,طبیعی
ثبت	یونسکو,ملی