مهارت برچیدن و برپا کردن آلاچیق عشایری، میراثی زاییده طبیعت

زندگی عشایری در ایران‌زمین دیرینگی زیادی دارد و فرهنگ این بخش از مردم ایران، بسیار غنی و پربار است. عشایر در شمال، شمال غرب، غرب و جنوب ایران حضور دارند و با پرورش دام و فراهم آوردن بخش مهمی از تولیدات دامی، در اقتصاد و معیشت مردم ایران نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند. علاوه بر این، عشایر در طول تاریخ ایران، در رویدادهای سیاسی و اجتماعی نیز نقش‌آفرینی کرده‌اند و از این نظر، یکی از تاثیرگذارترین گروه‌های سیاسی آن محسوب می‌شوند. تاثیر عشایر در این وقایع به حدی بود که در دوره‌های مختلف تاریخی، شاهان و حاکمان تلاش‌هایی برای یکجانشین کردن آنان به خرج دادند؛ تلاش‌هایی که ضربه‌های بسیاری به سبک زندگی عشایر وارد کرد، ولی موجب از بین رفتن آنان نشد.

گروه‌های عشایری برای انطباق با زندگی کوچ‌نشینی، در طول قرن‌ها مهارت‌هایی ویژه آموخته‌اند و آن را نسل به نسل، به فرزندان خود منتقل کرده‌اند. در این میان، مهارت برچیدن و برپا کردن آلاچیق در میان عشایر آذربایجان شرقی، به عنوان میراث ناملموس ایران به ثبت رسیده است. ثبت ملی این مهارت در سال 2012 میلادی (1391 خورشیدی) و با توجه به اهمیت فرهنگی آن صورت گرفت.

آلاچیق، مسکن عشایری

عشایر به خاطر آن که مجبورند در برهه‌های مختلف سال برای تامین غذای دام‌های خود به کوچ بپردازند، نوع خاصی از سکونت‌گاه را به کار می‌برند. این نوع سکونت‌گاه‌ها، علاوه بر برخورداری از استحکام و پایداری در برابر باد، باران و سایر عوارض جوی، باید سبک و قابل حمل باشد و برپا کردن و برچیدن آن در کمترین زمان ممکن صورت گیرد. در طول چندین قرن، کومه‌های عشایری متناسب با نیازها و ضرورت‌های زندگی عشایر تکامل پیدا کرده و بخشی از هویت و میراث فرهنگی آنان شده است.

زندگی عشایر به خاطر گره‌خوردن با طبیعت، علی‌رغم دشواری‌های موجود، زیبایی‌های فراوانی دارد؛ زیبایی‌هایی که در لباس و پوشاک عشایر خودنمایی می‌کند و در تزئینات مربوط به کومه‌ها نیز قابل مشاهده است. در آذربایجان شرقی آلاچیق‌های عشایر، در کنار هم بخشی از زیبایی‌های زندگی عشایری را به نمایش می‌گذارد، به طوری که می‌توان آن‌ها را یک جاذبه گردشگری دیدنی توصیف کرد. عشایر آذربایجان شرقی، در منطقه ارسباران حضور دارند. آنان در تابستان در سبلان و کوه‌های منطقه سکونت پیدا می‌کنند و در زمستان، به مناطقی همچون جنوب دشت مغان در استان اردبیل می‌روند.

عشایر آذربایجان شرقی به آلاچیق‌هایی که در آن زندگی می‌کنند «اوبا» می‌گویند. اوبا چادرهایی از جنس نمد است که با استفاده از اسکلتی چوبی، به شکل گنبد ساخته می‌شود. این چادرها از مواد اولیه‌ای کاملا طبیعی درست شده و تزئینات آن، با استفاده از دست‌بافته‌ها و دست‌ساخته‌های زنان عشایر تامین می‌شود.

مهارت برچیدن و برپا کردن آلاچیق

آن چه درباره آلاچیق‌های عشایر آذربایجان شرقی حائز اهمیت است، مهارتی است که در برپایی و برچیدن آن‌ها به کار می‌رود. این مهارت به صورت سنتی در میان عشایر شکل گرفته و به شکلی است که در کمترین زمان ممکن، آلاچیق‌ها را با استحکام کامل برپا می‌کند. این مهارت به گونه‌ای است که به عشایر امکان می‌دهد به سرعت آلاچیق‌ها را به شکلی که مجددا قابل برپایی باشد، برچینند و برای جابجایی آماده کنند.

اسکلت اصلی آلاچیق‌ها دو بخش مهم دارد: حلقه سقف که از چوب ساخته می‌شود و تیرهای انحنادار که به صورت خمیده هستند. در بین عشایر شاهسون منطقه ارسباران، چادرها اندازه‌های مختلفی دارند که متناسب با این اندازه، تعداد تیرک‌های منحنی از 24 تا 28 عدد است. ورودی آلاچیق‌ها که عشایر آن را «بللیخ» می‌نامند، پشت به باد است تا ساکنان آن از گزند بادهای خشک و سرد و خاشاکی که به همراه می‌آورد، در امان باشند. برای آن که آلاچیق از بیرون زیبا به نظر برسد، زنگوله‌هایی رنگارنگ و پشمین با نام «قوتاز» بالای آن می‌دوزند. البته این تزئینات به مرور زمان رنگ اصلی خود را از دست می‌دهند و به دو رنگ سفید یا سیاه در می‌آیند.

تزئینات داخلی آلاچیق عشایر

معمولا در هنگام برپایی آلاچیق‌ها، داخل آن را با نواری به عرض 10 سانتی‌متر تزئین می‌کنند. این نوار معمولا از پشم تهیه می‌شود و رنگ‌های متنوعی دارد. لبه پایین نوار نیز توری سیاه‌رنگی به شکل سه‌گوش قرار می‌گیرد. در این تزئینات نقوشی به کار برده می‌شود که از طبیعت الهام گرفته شده است. از جمله معمول‌ترین نقش‌های مورد استفاده در تزئینات داخلی آلاچیق‌ها، نقوشی است که متناسب با شکلشان پنجه گربه، شانه، برگ، ستاره و شاخ قوچ نامیده می‌شوند.

اطلاعات

نام	مهارت برچیدن و برپا کردن آلاچیق عشایری، میراثی زاییده طبیعت
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	تبریز
نوع	سایر
ثبت	ملی