اسفند دود کردن، رسم هزاران ساله ایرانیان برای دفع انرژی‌های منفی

اگر به ایران سفر کردید و دیدید که هنگام ورودتان، پیشِ پای شما اسفند دود می‌کنند تعجب نکنید، زیرا این کار یک رسم کهن ایرانی است و برای استقبال از مهمانان مهم انجام می‌شود. دود سفید اسفند و بوی تند آن، پای ثابت خیلی از مراسم‌های ایرانی است؛ از جشن عروسی و استقبال از مهمانان گرفته تا عزاداری‌های محرم. پس احتمالا هر مسافری در سفرش به ایران با آن برخورد خواهد داشت و باید اطلاعاتی درباره آن کسب کند!

اسفند دود کردن، ریشه‌های تاریخی و فرهنگی

جستجو در تاریخچه اسفند دود کردن، ما را به هزاران سال پیش می‌برد، زمانی که ایرانیان پیرو آیین زردشت بودند. در آن دوران در آتشکده‌ها گیاهان خوش‌بو و دانه‌های خاص را درون آتش می‌ریختند و معتقد بودند دود آن‌ها موجب پاکیزگی فضا و تقدس آن می‌شود. اسفند، با نام علمی Peganum Harmala یکی از همین دانه‌های مورد استفاده در آتشکده‌ها بود. در فارسی کهن این گیاه را «سپند»- به معنی «مقدس»- می‌نامیدند. اسفند گیاهی علفی و چند ساله است که بیشتر در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران و برخی دیگر از کشورهای خاورمیانه رشد می‌کند. ارتفاع این گیاه به 30 تا 60 سانتی‌متر می‌رسد و ساقه‌هایی منشعب و پوشیده از برگ‌هایی باریک و نخ‌مانند دارد. در فصل بهار، گل‌های سفید و زیبایی بر شاخه‌های گیاه اسفند می‌روید. این گل‌های ظریف به‌تدریج تا پایان این فصل، به غلاف‌هایی کوچک به اندازه یک نخود تبدیل می‌شوند. دانه‌های اسفند در دل همین غلاف‌ها شکل می‌گیرد. با شکستن هر غلاف، دانه‌های ریز و قهوه‌ای‌رنگ اسفند از آن بیرون می‌ریزد.

اسفند دود کردن در مراسم عزاداری محرم مرسوم است

در باور ایرانیان باستان، دود سفیدرنگ اسفند نه تنها به پاکیزگی فضا کمک می‌کرد، بلکه ارواح خبیث و انرژی‌های منفی را هم می‌زدود. به عقیده آنان برخی نگاه‌ها، به خاطر انرژی منفی خود، حتی اگر قصدی در کار نباشد می‌توانند به انسان آسیب برسانند، از این رو دود کردن اسفند سپری معنوی در برابر این نگاه‌ها به وجود می‌آورد و از اثرات منفی آن جلوگیری می‌کند. این اعتقادات با توصیه‌هایی که در طب سنتی درباره اسفند دود کردن وجود دارد تقویت شده و جایگاه خود را تا امروز در بسیاری مراسم‌های ایرانیان حفظ کرده است.

شیوه اجرا و کارکردهای اسفند دود کردن

با وجود آن که در کشورهای عربی، هندوستان و ترکیه سنت‌هایی مشابه وجود دارد، ولی اسفند دود کردن ایرانی‌ها با آن‌ها تفاوت‌های عمده دارد. ایرانیان معمولا برای دود کردن اسفند، زغال یا چوب را آتش می‌زنند و زمانی که آتش آن خاموش شد و زغالی گداخته باقی ماند، اسفند را روی آن می‌ریزند. با این کار دانه‌های اسفند با صدایی رسا می‌ترکند و به بالا می‌جهند، همزمان دودی سفیدرنگ با بوی تند و گیرا به فضا متصاعد می‌شود. به عقیده مردم ایران با این کار چشمانی که با حسرت و بدخواهی به افراد نگاه کرده‌اند هم می‌ترکند و اثر منفی آن‌ها از بین می‌رود! به همین خاطر است که معمولا پس از آن که فردی به طور ناگهانی دچار ضعف و کم‌حالی می‌شود، سریع برای او اسفند دود می‌کنند تاچشم‌زخمو انرژی‌های منفی از او دور شود. طبق رسمی قدیمی پیش از ریختن اسفند درون آتش، آن را دورِ سر فرد بیمار و سایر افراد می‌گردانند تا بدین وسیله اثر اسفند دود کردن مضاعف شود!

مادری که بر سر مزار فرزند شهید خود اسفند دود کرده است

در نگاه ایرانیان اسفند دود کردن اقدامی برای خوش‌آمدگویی یا نشانه‌ای از شگون است. برای همین در استقبال از مهمانان، بدرقه مسافر یا مراسم عروسی و تولد، حتما اسفند دود می‌کنند. این کار در برخی رسوم ایرانیان همچونچهارشنبه سورینیز انجام می‌شود. ایرانیان در منزل خود معمولا مقداری اسفند نگهداری می‌کنند و هر گاه به هر دلیلی آتشی افروخته شد، در انتها مقداری از آن را درون آتش می‌ریزند.

گذشته از ریشه‌های تاریخی و فرهنگی اسفند دود کردن، این کار در طب سنتی ایرانی نیز توصیه شده است. بر این اساس اسفند دود کردن اثری ضد اضطراب و آرام‌بخش دارد و دود آن انگل‌ها را از پا در می‌آورد و به دستگاه تنفس کمک می‌کند. برخی عقیده دارند دود اسفند همان طور که انرژی‌های منفی را می‌زداید، به ضدعفونی‌شدن محیط هم کمک می‌کند. البته این کار از نگاه طب جدید چندان پسندیده نیست. یافته‌های طب جدید نشان می‌دهد علی‌رغم آن که اثراتی ضد باکتریایی، ضد قارچی و ضد انگلی در دود اسفند وجود دارد، استنشاق زیاد آن، خصوصا در فضاهای بسته، می‌تواند به ریه‌ها آسیب بزند.