نوروز، جشن کهن ایرانی‌ها در استقبال از سال جدید

در حوزه فرهنگی ایران، عید نوروز به عنوان آغاز فصل بهار و شروع سال جدید جشن گرفته می‌شود. نوروز سنتی به جا مانده از دوران باستان است و به عنوان میراث ناملموس در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است. ثبت جهانی این میراث باستانی، در سال 2003 میلادی (1388 خورشیدی) صورت گرفته است. چند ماه بعد از ثبت جهانی نوروز، بر اساس تصمیم یونسکو در سال 2004 میلادی (1388 خورشیدی)، 21 مارس به عنوان «روز جهانی عید نوروز» ثبت شد. به خاطر آن که شغل بیشتر مردم جامعه باستانی ایران کشاورزی بوده، سنت‌های نوروز تا حد زیادی با زندگی کشاورزی و مساله تولید غذا ارتباط دارد.

معمولا در زمستان‌ها فعالیت‌های کشاورزی به دلیل سرمای هوا تعطیل می‌شد و مردم به درون خانه‌های خود می‌رفتند. از این رو نوروز و آغاز بهار، برای آنان پیام‌آور گرم شدن مجدد هوا و شروع فصلی تازه از کار و تلاش و تولید بود. نوروز در واقع پیام‌آور نوزایی طبیعت است و مردم ایران آن را به عنوان فرصتی برای دید و بازدید و ملاقات فامیل به حساب می‌آورند.

تاریخچه عید نوروز

بر اساس شواهد به دست آمده، ساکنان فلات ایران از هزاره سوم قبل از میلاد نوروز را جشن می‌گرفتند. شواهدی قطعی از برگزاری نوروز در تخت جمشید به چشم می‌آید. در زمان هخامنشیان (550 تا 330 پیش از میلاد) مردم و مقامات نوروز را در همه جا، حتی در خانه‌های خود به جشن می‌نشستند.

نوروز تقریبا در تمام ایران، حتی در بین‌النهرین، محترم بود، با این حال در نیمه شرقی ایران که عمده زرتشتیان در آن جا ساکن بودند، شواهدی از وجود نوروز مشاهده نشده است. از این رو می‌توان ادعا کرد تاریخچه نوروز به سنت زرتشتی باز نمی‌گردد. یکی دیگر از شواهدی که تعلق نوروز به سنت زرتشتی را رد می‌کند، عدم اشاره به نوروز در اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان است.

در آن دوران تقویم ایرانی‌ها هفت ماه تابستان و پنج ماه زمستان داشته است. مردم روزی را که در اوایل نوامبر قرار دارد، گرامی‌ می‌داشتند و به جشن می‌پرداختند. این روز که مهرگان نامیده می‌شد، پایان تابستان و آغاز زمستان را خبر می‌داد و شادی مردم، به خاطر محصولاتی بود که در تابستان برداشت شده بود و به عنوان منابع غذایی زمستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد علاوه بر عید نوروز، جشن مهرگان نیز در کشورهای همسایه ایران، میان مردم سامی و اعراب مدینه گرامی داشته می‌شد. به عقیده برخی مورخان، در ابتدای حکومت هخامنشیان، جشن مهرگان در ایران گرامی‌داشته می‌‌شد، ولی داریوش اول (حکومت از 522 تا 486 پیش از میلاد) شروع بهار را به عنوان زمانی برای جشن سالیانه تعیین کرد.

جشن نوروز در گذر تاریخ

در زمان هخامنشیان شاه ایران در جشن نوروز در تخت جمشید می‌نشست، به شکلی که خورشید در زمان طلوع به صورت او بتابد. البته در تقویم‌های مختلفی که در آن زمان رواج داشت، اختلاف‌هایی بین تشخیص روز اول سال در میان پارت‌ها و ساسانیان مشاهده شده است. در ایران باستان مردم 12 روز ابتدای سال را جشن می‌گرفتند و سپس در روز سیزدهم، برای دفع بلا از خانه خارج می‌شدند و به طبیعت می‌رفتند.

پس از ورود اسلام به ایران، جشن گرفتن نوروز به شیوه گذشته ادامه پیدا کرد. خلفای اسلامی به خاطر آن که این سنت را بازمانده‌ای از ایران پیش از اسلام به شمار می‌آوردند از جشن‌های نوروزی ایرانیان خشنود نبودند، ولی ایرانیان مسلمان به تکریم این مناسبت ادامه دادند.

سلجوقیان که از 1037 تا 1194 میلادی بر ایران حکومت کردند، تبار ترک داشتند و به همین خاطر با جشن‌های نوروز مخالفت می‌کردند. در دوره آنان تقویم ایرانی دچار تغییراتی شد، ولی در نهایت گروهی از ریاضی‌دانان از جمله عمر خیام، تقویم دقیقی طراحی کردند و نوروز را مبدا آن در نظر گرفتند.

در زمان صفویان (قرن 16 تا 18 میلادی) جشن نوروز با سنت‌های اسلامی در هم آمیخت. در ایران امروز، نوروز دقیقا برابر با اول فروردین (21 مارس) است و هر ساله با سنت‌های مفصلی جشن گرفته می‌شود.