رنگ‌ها و طرح‌های اصیل و بی‌نظیر قالی نهاوند

جایگاه و اهمیت هنر قالی یا فرشبافی، در میان ایرانیان بسیار رفیع است، به طوری که در جای‌جای ایران، متناسب با ذوق و فرهنگ و جغرافیای خاص آن، فنون و طرح‌های مختلفی در بافت قالی شکل گرفته است. قالی ایرانی با همین ویژگی، به یکی از متنوع‌ترین صنایع دستی ایران تبدیل شده است. از جمله مناطقی که قالی‌بافی در آن شکل و شیوه‌ای خاص دارد، نهاوند است.

نهاوند در کجا قرار دارد؟

شهرستان نهاوند در جنوب غربی استان همدان و در همسایگی شهرستان‌های ملایر، تویسرکان، کرمانشاه و بروجرد قرار دارد. با توجه به این که اقتصاد سنتی این شهرستان مبتنی بر کشاورزی و دامداری است، مردم آن از دیرباز به هنرهایی همچون پشم‌ریسی، رنگ‌رزی سنتی و قالیبافی اشتغال داشته‌اند.

در حال حاضر در نهاوند بافته‌های داری همچون قالی و گلیم، رتبه نخست صنایع دستی را در اختیار دارند. ساخت ساز سنتی به دلیل وجود چوب مناسب، در کنار گیوه‌بافی که محصولات آن در میان اهالی استان لرستان طرفداران بسیاری دارد، دیگر صنایع دستی این شهرستان محسوب می‌شوند.

ویژگی‌های قالی نهاوند

مروری بر تاریخچه شهرستان نهاوند، قدمت هنر قالیبافی در این منطقه را تایید می‌کند. از گذشته‌های دور بانوان نهاوندی در کنار دیگر فعالیت‌های روزمره خود، به قالیبافی هم اشتغال داشته‌اند. قالی نهاوند در گذشته در منازل خود مردم منطقه مورد استفاده قرار می‌گرفت. زمانی که نوعروسان به خانه بخت می‌رفتند، این قالی یکی از اصلی‌ترین اجزای جهیزیه آنان بود.

قالی نهاوند امروزه بیشتر در روستاها بافته می‌شود و معروف‌ترین طرح آن به «سه گل» یا «سه کله» شهرت دارد که در چهار طرف قالی بافته می‌شود. روستاهای «اشوند» در شرق و «زراوین» در جنوب نهاوند، از جمله مهم‌ترین مراکز تولید قالی با این نقوش هستند. «گل و بته»، «پر طاووسی»، «دسته گلی» و گل‌های خوشه‌ای افشان در گلدان، از جمله دیگر نقوشی هستند که در قالی نهاوند مشاهده می‌شوند. در مجموع نقوش قالی نهاوند را می‌توان درشت‌بافت و روستایی‌بافت توصیف کرد. نهاوند به دلیل نزدیکی به مراکز تولید فرش دستبافت همچون همدان، اراک و قم، از طرح‌های مورد استفاده در آن تاثیر پذیرفته، ولی اصالت و یکتایی خود را از دست نداده است، به شکلی که بافته‌های این منطقه به راحتی از بافته‌های مناطق مجاور قابل تمایز است.

رنگ‌های مخصوصی نیز در قالی نهاوند به کار می‌رود: نوعی قهوه‌ای که به «شتری» معروف است، رنگی بژمانند که به «چهره‌ای» شناخته می‌شود و انواع رنگ قرمز که به «دوغی»، «لاکی قرمزدونه»، «لاکی روناسی»، «لاکی گل‌خاری» و... خوانده می‌شوند. در میان انواع رنگ‌ها، قرمز نمود بیشتری در قالی نهاوند دارد، ولی استفاده از رنگ‌های تند مثل آبی سیر و روشن، زرد و گاهی سبز و نارنجی، به آن جلوه‌ای خاص می‌بخشد. رنگ زمینه بیشتر قالی‌های بافته‌شده در نهاوند قرمز است، ولی از آبی نیز به عنوان رنگ زمینه بهره گرفته می‌شود.

ابزارهای بافت قالی

ابزار اصلی بافت قالی «دار» نام دارد. دار در دو نوع افقی و عمودی به کار می‌رود که نوع افقی را بیشتر عشایر و کوچ‌نشینان مورد استفاده قرار می‌دهند. دارهای عمودی از جنس فلز یا چوب ساخته و برای پایداری بیشتر به دیوار یا ستون تکیه داده می‌شوند. در نهاوند همین نوع دار برای بافت قالی رواج دارد. ابزارهای دیگری مانند قیچی و شانه (دفتین) نیز در قالی‌بافی به کار می‌رود. دفتین برای کوبیدن پودها و منظم کردن آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مهارت بافت قالی نهاوند از گذشته‌ها به صورت سینه‌به‌سینه منتقل می‌شد ولی امروز آموزشگاه‌هایی برای آموزش این مهارت و به‌کارگیری فنون روز برای بازاریابی و فروش محصولات تاسیس شده‌اند. علاوه بر این در حال حاضر شرکت‌هایی به صورت تخصصی بر بافت و فروش این محصول متمرکز هستند. این تحولات سبب شده در یکی دو دهه اخیر صادرات فرش نهاوند رونق بهتری پیدا کند.

ثبت ملی قالی نهاوند

تعدد صنعتگران و قالیبافان، مواد اولیه موجود در منطقه و نقوش خاص قالی نهاوند، موجب شد پرونده ثبت این قالی تشکیل شود و در نهایت در اواخر سال 2019 میلادی (1398 خورشیدی) به ثبت ملی برسد.