مجموعه‌ای نایاب از کاریکاتور در موزه کارتون تبریز

تبریز را «شهر اولین‌ها» لقب داده‌اند. این شهر در بسیاری زمینه‌ها در ایران پیش‌رو است. برخی نهادهای اجتماعی، آموزشی و فرهنگی مانند بلدیه (شهرداری)، اطفائیه (آتش‌نشانی)، سینمای عمومی، کودکستان، چاپخانه و مدرسه ناشنوایان برای نخستین بار در تبریز ایجاد شده است. با این حال این شهر را می‌توان در برخی زمینه‌ها در سطح قاره‌ای و حتی جهانی نیز نمونه و ویژه توصیف کرد، از جمله تاسیس موزه‌ای تخصصی در زمینه کارتون. «موزه کاریکاتور تبریز» که در خانه هنر این شهر واقع است، به عنوان نخستین موزه قاره آسیا در این زمینه شناخته می‌‌شود. تاسیس این موزه در حالی صورت گرفت که پیش از آن، تنها چهار موزه تخصصی در زمینه کارتون در سراسر جهان به وجود آمده بود. از نظر وسعت، پس از موزه مشابهی که در بلغارستان واقع است، موزه کارتون تبریز را باید بزرگ‌ترین موزه کارتون جهان به شمار آورد.

تاریخچه خانه هنر (موزه کارتون) تبریز
کار ساخت این مکان که بعدها به ساختمان باغ گلستان نیز شهرت یافت، در سال 1934 میلادی (1313 خورشیدی) شروع شد. ساختمان از سال 1949 میلادی (1318 خورشیدی) مورد بهره‌برداری قرار گرفت و در نخستین سال‌های عمرش عنوان باشگاه افسران و تالار پذیرایی را به خود دید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی (1979 میلادی) نیز چند سالی به عنوان مرکز اداری میزبان برخی نهادهای دولتی بود... در دهه 1980 میلادی (1360 خورشیدی) این ساختمان مدتی به عنوان کتابخانه ملی تبریز فعالیت کرد. پیشنهاد تاسیس این کتابخانه در دهه 1950 میلادی (1330 خورشیدی)، در دوره‌ای که محمدعلی تربیت شهردار تبریز بود، مطرح شد. پس از طرح این پیشنهاد شماری از فرهنگ‌دوستان تبریزی گرد هم آمدند و قرار شد بنایی در مناطق میانی تبریز امروز به عنوان ساختمان کتابخانه ملی تبریز احداث شود. این کتابخانه با مشارکت مردم، به محلی برای گردآوری آثاری مهم و ارزشمند تبدیل شد. «انجیل رسولان»، قدیمی‌ترین نسخه خطی انجیل که روی پوست ماهی و به زبان سریانی نوشته شده، یکی از مهم‌ترین کتاب‌های این کتابخانه است... در دهه 1980 میلادی (1360 خورشیدی) کتابخانه ملی تبریز در حالی به ساختمان باغ گلستان منتقل شد که تا آن زمان حدود 55 هزار جلد کتاب در خود داشت. مدتی بعد با بهره‌برداری از ساختمان جدید کتابخانه ملی تبریز (2001 میلادی/ 1380 خورشیدی) در خیابان آزادی این شهر، تمام اسناد و کتاب‌های موجود در ساختمان باغ گلستان به محل جدید منتقل شد تا موجبات تبدیل ساختمان باغ گلستان به خانه هنر فراهم آید. بدین ترتیب خانه هنر و موزه کارتون در سال 2006 میلادی (1385 خورشیدی) کار خود را آغاز کردند.

ویژگی‌ها و معماری خانه هنر (موزه کارتون) تبریز
زیربنای خانه هنر تبریز 2860 مترمربع است. ساختمان در سه بخش ساخته شده: بخش میانی که یک سالن بزرگ است و بخش‌های شمالی و جنوبی که اتاق‌های مختلفی دارند. با توجه به این که ساخت این ساختمان همزمان با عمارت شهرداری تبریز انجام شده، شباهت‌های زیادی در هر دو بنا مشاهده می‌شود. این شباهت در نگاه اول به خوبی به چشم می‌آید، زیرا نمای هر دو ساختمان از سنگ اسپراخون ساخته شده است. با توجه به گذشت چند دهه از ساخت بنا و فرسودگی بخش‌هایی از آن، چند عملیات بازسازی برای بهبود وضعیت تراس جنوبی و سالن‌ها انجام شده است. در حال حاضر خانه هنر تبریز از سه سالن برای برپایی نگارخانه و نمایشگاه‌های هنری بهره می‌برد. همچنین یک سالن آمفی‌تئاتر برای برگزاری اجراهای هنری با گنجایش 350 تماشاچی در دسترس است.
در موزه کارتون تبریز که در بخش غربی خانه هنر این شهر واقع است، حدود 14 هزار کارتون، پوستر، کارت‌پستال، تمبر، کارت ویزیت و کتاب کارتونی از هنرمندان سراسر جهان نگهداری می‌شود. این آثار در طول چند دهه گردآوری شده و حاصل برگزاری چندین رویداد در تبریز، از جمله بیش از 10 جشنواره بین‌المللی است. دو گالری موجود در این موزه 60 اثر اصل از بزرگ‌ترین کارتونیست‌های جهان را به نمایش گذاشته است. انجمن کارتونیست‌های تبریز نیز در این ساختمان مستقر است. این انجمن به صورت دوره‌ای به برگزاری جشنواره‌های منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی در زمینه کاریکاتور مشغول است. همچنین یک کتابخانه تخصصی در زمینه کارتون در این مجموعه وجود دارد. در موزه کارتون تبریز مجسمه‌هایی با حال و هوای کارتون نیز تعبیه شده است که یکی از آن‌ها در ورودی موزه قرار دارد و برگرفته از شخصیتی طنز در مجله ملانصرالدین است.

موزه کارتون تبریز در کجا قرار دارد؟
موزه کارتون بخشی از خانه هنر تبریز است که در بخش شمالی پارک باغ گلستان این شهر قرار دارد. دسترسی به این مکان با استفاده از وسایل حمل و نقل شهری میسر است، خصوصا این که در نزدیکی خانه هنر، ایستگاه مترو قوتقا یا باغ گلستان واقع شده است.

ثبت ملی خانه هنر (موزه کارتون) تبریز
این بنا در سال 2008 میلادی (1387 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.