موزه‌های باغ عفیف‌آباد، نمایشگاه تجهیزات نظامی ارزشمند ایران

«باغ عفیف‌آباد» که با نام «باغ گلشن» هم شناخته می‌شود، یکی از باغ‌های تاریخی شیراز به شمار می‌رود. این باغ ویژگی‌هایی از معماری هخامنشی، ساسانی و قاجاریه را در خود دارد، اما آن چه بازدید از آن را جذاب‌تر می‌کند، موزه‌هایی است که در این باغ وجود دارد. موزه‌های باغ عفیف‌آباد مجموعه‌ای از آثار تاریخی ایران در زمینه‌های نظامی را در دل خود دارد و روایتگر بخشی از تاریخ این سرزمین است. این باغ در سال 1972 م. (1351 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این باغ که در خیابانی به همین نام واقع شده، یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های نظامی غرب آسیا را در خود دارد و در گوشه و کنارش، ادوات نظامی و توپ‌های قدیمی دیده می‌شود. مجموع مساحت باغ 127 هزار متر مربع است.

تاریخچه باغ عفیف‌آباد

نسبت به خیلی از باغ‌های شیراز، عفیف‌آباد قدمت بیشتری دارد. این باغ در دوره صفویه (قرن شانزدهم میلادی) تاسیس شد و یکی از گردشگاه‌های اصلی پادشاهان ایران به شمار می‌آمد. یعقوب‌خان ذوالقدر که در زمان شاه‌عباس صفوی (سلطنت از 1587 تا 1629 م.) حکمران فارس بود، در قسمتی از این باغ قلعه‌ای محکم بنا کرد. این قلعه پس از پایان حکومت صفویه (قرن هجدهم) ویران شد و باغ، رونق خود را از دست داد. در دوره قاجاریه (قرن نوزدهم)، فردی به نام علی‌خان قوام‌الملک باغ عفیف‌آباد را خریداری کرد و به مرمت آن مشغول شد. وی در میانه باغ، عمارتی بزرگ در دو طبقه ساخت. این عمارت هنوز هم در باغ عفیف‌آباد وجود دارد و از سوی ارتش جمهوری اسلامی ایران دو موزه سلاح‌های نظامی و عبرت در آن دایر شده است.

علی‌خان قوام‌الملک قنات لیمک را از منطقه قصر قمشه برای آبیاری باغ خریداری کرد. پس از مرگ علی‌خان، باغ به خواهرزاده او که عفیفه خانم نام داشت، رسید. وی در باغ تحولات زیادی به وجود آورد و به همین خاطر، باغ به نام «عفیف‌آباد» مشهور شد. پس از آن که سلسله پهلوی روی کار آمد، این باغ در دهه 1960 م. (1340 خورشیدی) به فرح، همسر محمدرضا پهلوی هدیه داده شد. در سال 1991 م. (1370 میلادی) این باغ به موزه نظامی شماره دو ایران تبدیل شد.

ساختمان و معماری باغ عفیف‌آباد

کاخ سلطنتی، حمام، قهوه‌خانه سنتی و باغ ایرانی، اجزای تشکیل‌دهنده باغ عفیف‌آباد هستند. ورودی این باغ در شمال آن قرار دارد و چهار ستون گچی بر آن دیده می‌شود. گچ‌بری‌های سرستون‌های ورودی، با الهام از طرح‌های مربوط به دوره هخامنشی در تخت جمشید، به وجود آمده است. ورودی به وسیله یک دهلیز به فضای اصلی باغ وصل می‌شود. در دو سوی این دهلیز، اتاق‌هایی وجود دارد که محل سکونت خدمه بوده است.

کاخ سلطنتی

بخش اصلی ساختمان باغ، به کاخ سلطنتی آن اختصاص دارد که در مرکز باغ واقع است. ورود به این عمارت از شمال آن امکان‌پذیر است. یک راه‌پله، بازدیدکنندگان این عمارت را به تالاری سرپوشیده می‌رساند. جلوی پلکان، ارابه‌ای به چشم می‌خورد که پیکر رضا پهلوی، نخستین شاه سلسله پهلوی (سلطنت از 1925 تا 1941 م.) در آن تشییع شده است. یک توپ جنگی نیز در این قسمت جلب توجه می‌کند که فتحعلی‌شاه قاجار (سلطنت از 1797 تا 1834 م.) آن را مورد استفاده قرار داده است.

نمای اصلی این عمارت که موزه‌های باغ عفیف‌آباد در آن قرار دارد، رو به شرق است. ایوانی در طول این بنا کشیده شده که چهار ستون بلند و سقفی با پوشش چوبی دارد که با نقاشی‌های رنگ روغن تزئین شده‌اند. بر پیشانی عمارت صحنه تاج‌گذاری یکی از شاهان ساسانی دیده می‌شود.

ساختمان این عمارت دو طبقه است و در مجموع نزدیک 30 اتاق دارد. نمای غربی نسبت به نمای شرقی ساده‌تر است و نمای جنوبی به نمای شمالی شباهت دارد.

موزه‌های باغ عفیف‌آباد

طبقه اول عمارت، به عنوان موزه نظامی شناخته می‌شود و در آن ادوات جنگی و سلاح‌های مربوط به دوران مختلف در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد. برخی اشیای موزه مانند تفنگ‌های متعلق به شاهان ایران (فتحعلی‌شاه، ناصرالدین شاه، رضاشاه و محمدرضا شاه) و سلاح‌های مبارزان نهضت جنگل و مسلسل رئیس‌علی دلواری، از جمله ادوات جالب توجه موزه هستند.

موزه دیگری که در مجموعه موزه‌های باغ عفیف‌آباد وجود دارد، موزه عبرت نامگذاری شده است. این موزه در طبقه دوم قرار گرفته است. طبقه دوم یک راهروی بلند دارد که در دو طرف آن اتاق‌های همایش، رخت‌کن، نشیمن، مطالعه و پذیرایی دیده می‌شود. وسط راهروی این طبقه، تالار بزرگی ساخته شده که دیوارهای آن گچ‌کاری و منبت‌کاری دارد و سقف چوبی آن با نقوش زیبای گل و بوته، آراسته شده است. پیانوی شخصی فرح پهلوی که در جریان جشن‌های 2500 ساله به وی هدیه داده شده، یکی از اشیای جالب موزه به شمار می‌رود.