باغ گلشن، تنوع بی‌نظیر گیاهان در اقلیم کویری طبس

«باغ ایرانی» را می‌توان جلوه‌ای از علاقه ایرانیان به طبیعت دانست. ایرانیان از قرن‌ها قبل فن ساخت باغ را ابداع کردند و گسترش دادند. امروزه نمونه‌های زیادی از باغ ایرانی در سراسر ایران قابل مشاهده است که بیشتر آن‌ها در سرزمین‌هایی گرم و خشک ساخته شده‌اند، ولی هنوز هم پس از چند قرن سر پا هستند و همچون بهشت‌هایی بر روی زمین خشک و تفتیده کویر، خودنمایی می‌کنند. «باغ گلشن» به عنوان نمونه‌ای زیبا از باغ ایرانی به شمار می‌آید که به خاطر شکوه و زیبایی‌اش آن را «تاج‌محل ایران» نیز لقب داده‌اند!

تاریخچه باغ گلشن طبس

باغ گلشن در شهرستان طبس در استان خراسان جنوبی قرار دارد. طبس از شهرهای کویری ایران است که در میان کویر لوت و دشت کویر، دو کویر بزرگ فلات مرکزی ایران واقع شده است. تاریخ ساخت باغ به دوره زندیه (اواخر قرن هجدهم میلادی) باز می‌گردد. فردی به نام «امیر محمدحسن‌خان عرب زنگویی» که در آن زمان حاکم شهرهای فردوس و طبس بود، دستور ساخت باغ را صادر کرد. وی املاک زیادی در شهرهای اطراف داشت که بسیاری از آن‌ها را پیش از مرگش وقف کرد. باغ گلشن نیز یکی از همین املاک وقفی است. تاریخ وقف باغ گلشن به سال 1803 میلادی (1182 خورشیدی) باز می‌گردد.

پلیکان‌ها در باغ گلشن طبس

ویژگی‌ها و معماری باغ گلشن طبس

پوشش گیاهی باغ به قدری انبوه و متراکم است که دیدن آن در این شهر کویری تعجب هر ناظری را بر می‌انگیزد، خصوصا این که در میان درختان باغ گونه‌های مختلفی از گیاهان غیرگرمسیری نیز به چشم می‌خورد. گفته می‌شود باغ در محل یک نخلستان بزرگ ساخته شده است. هم‌اکنون قدیمی‌ترین درختان باغ، نخل‌هایی هستند که عمر برخی از آن‌ها به بیش از 200 سال می‌رسد. انار، چنار، سرو، بید و درختان مرکبات، از جمله نارنج، گونه‌های غالب باغ هستند. گل‌های زینتی همچون رز سرخ، اطلسی و ختمی نیز در فصل‌های مختلف سال زینت‌بخش آن هستند.

در دهه 1970 میلادی (دهه 1350 خورشیدی) چند قطعه پلیکان به باغ آمدند. این پلیکان‌ها بعدا به یکی از ساکنان اصلی باغ تبدیل شدند! چنان که در بین مردم محلی نقل می‌شود، دو پلیکان در مسیر کوچ فصلی خود به باغ گلشن آمدند. مردم طبس با دیدن پلیکان‌ها برای آن‌ها غذا آوردند و آن قدر از آن‌ها پذیرایی کردند که این پذیرایی به مذاق‌شان خوش آمد و آن‌ها را ماندگار کرد! مدتی بعد در زمین‌لرزه 1978 میلادی (1357 خورشیدی) یکی از پلیکان‌ها زیر آوار ماند و از بین رفت، ولی پلیکان دیگر تا زمان مرگش در باغ ماند. در حال حاضر چند قطعه پلیکان در باغ زندگی می‌کنند. این پلیکان‌ها را بعدا به باغ آورده‌اند.

پوشش گیاهی متنوع باغ گلشن طبس

مساحت باغ گلشن مجموعا در حدود هفت هکتار است. این مجموعه ساختاری تقریبا مربعی‌شکل دارد و ابعاد آن 266 در 260 متر است. طرح کلی باغ را بر اساس شیوه «چهارباغ» ترسیم کرده‌اند. در این شیوه، دو خیابان اصلی که در میانه باغ تقاطع پیدا می‌کنند، به دو سوی آن کشیده می‌شوند و آن را به چهار قسمت تقریبا مساوی تقسیم می‌کنند. یک حوض بزرگ با فواره‌هایی طبیعی در میانه باغ قرار دارد که آب در آن، بدون دخالت نیروی خارجی جریان پیدا می‌کند. آب چشمه‌های اطراف شهر طبس به این باغ هدایت و از انتهای باغ به آن وارد شده است. این آب پس از جریان یافتن در باغ، از زیر هشتی «ساختمان سردر» به بیرون جریان پیدا می‌کند.

«ساختمان سردر» تنها بخش ساختمانی باغ است. این بنا در زمین‌لرزه 1978 میلادی، تا حد زیادی تخریب شد و عمارت امروزی بازسازی‌شده عمارت قبلی است. ساختمان دو طبقه دارد و یک زیرزمین کوچک نیز در آن ساخته شده است. در طبقه اول یک تالار بزرگ به چشم می‌خورد. یک ایوان نیز در این عمارت ساخته شده که تماشای باغ از آن جا طعم ویژه‌ای دارد! وجود دو ستون نسبتا بلند و تزئینات آجری نقش‌دار، این ایوان را بسیار زیبا کرده است. یک روی این عمارت به سوی خیابان مجاور مجموعه و روی دیگرش به سوی باغ است. هم‌اکنون موزه‌ای با عنوان «ژئوپارک طبس» برای نمایش آثار به جا مانده از فعالیت‌های بشری و تاریخ طبیعی در عمارت سردر برپاست. این موزه در سال 2016 میلادی (1395 خورشیدی) کار خود را آغاز کرده است.

باغ گلشن طبس

ثبت ملی باغ گلشن

باغ گلشن در سال 1977 میلادی (1355 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.