قلعه شهرسب ابرکوه، سکونت‌گاه قدیمی مردم روستایی کویری

شهر تاریخی ابرکوه، بیش از 400 اثر تاریخی دارد و به عنوان یکی از شهرهای هدف گردشگری ایران به شمار می‌رود. روستاها و توابع این شهر هم تاریخچه‌ای قابل توجه دارند و بناها و دیدنی‌های قابل توجهی در آن‌ها وجود دارد. قلعه شهرسب نیز یکی از همین دیدنی‌هاست که در روستایی به همین نام ساخته شده است.

ویژگی‌های شهرسب

مجموعا 12 روستا در توابع ابرکوه وجود دارد که هر کدام به نام یکی از ماه‌های سال، نام‌گذاری شده بود. روستای آذر که امروز به نام شهرسب شناخته می‌شود، یکی از این 12 روستاست.

شهرسب تیره‌ای از طایفه هزاراسبان ایرانی است. روی گنبد عالی ابرکوه نام یکی از اعضای این طایفه نوشته شده است. در شاهنامه فردوسی، شهرسب یا شهرسپ یکی از شخصیت‌های اساطیری است که امین و راهنمای طهمورث، پادشاه ایرانی بود و توانست او را به سوی دادگستری و آبادسازی ایران راهنمایی کند.

معماری شهرسب

وسعت شهرسب نزدیک 35 هکتار است و حدود هزار نفر سکنه دارد. شهرسب در ابتدا درون برج و بارویی قرار داشت، ولی پس از رشد جمعیت روستا، ساخت و سازها به خارج از حصار قدیمی روستا گسترش یافت.

بام خانه‌های روستای شهرسب

خانه‌های شهرسب از خشت ساخته شده‌اند و سقف آن‌ها گنبدی‌شکل است. استفاده از خشت به عنوان مصالح اصلی ساخت خانه‌های شهرسب، به جز در دسترس بودن آن، به دلیل کمک آن به تهویه هوا و خنک ماندن ساختمان است. علاوه بر آن وجود سقف گنبدی در مناطق گرم و خشک به این دلیل بوده که همواره آفتاب به یک طرف سقف بتابد و گرمای کمتری به ساختمان جذب شود.

خانه‌های شهرسب عمدتا کوچک و ساده هستند، ولی خانه‌های بزرگی که در روستا دیده می‌شود، تزئینات گچ‌بری، مقرنس و نقوش اسلمی گل و بوته دارند. کوچه‌های شهرسب به صورت شطرنجی طراحی شده و بیشتر خانه‌ها یک طبقه هستند.

اقتصاد شهرسب

قالی‌بافی مهم‌ترین صنایع دستی این روستاست و بانوان شهرسب در خانه‌های خود به آن مشغولند. کشاورزی و دامداری دیگر مشاغل اصلی شهرسب به شمار می‌آید.

مردم محلی اعتقاد دارند روستای شهرسب در گذشته محل نگهداری و پرورش اسب بوده است و خان‌های روستا، با پرورش اسب روزگار می‌گذراندند. اگر این احتمال درست باشد، روزگاری تا هزار راس اسب در قلعه نگهداری شده است.

تاریخچه قلعه شهرسب

در روستای شهرسب سکونت‌گاه‌هایی باستانی شبیه بسیاری نواحی دیگر ایران وجود دارد. این سکونت‌گاه‌ها با دیوارها و برج‌های دیده‌بانی احاطه شده‌اند. در میان چنین سکونت‌گاه‌هایی یک ارگ مستحکم ساخته می‌شد که فرماندار یا حاکم در آن اسکان می‌یافت. بر اساس شواهد موجود، ارگ روستای شهرسب یکی از مجتمع‌های مسکونی ایران باستان بوده است. ساختار این ارگ مشابه ارگ بم است.

نمای داخلی قلعه شهرسب ابرکوه

قلعه شهرسب مانند خانه‌های این روستا، از خشت ساخته شده است. مورخان قدمت قلعه شهرسب را به دوره صفویه (قرن شانزدهم میلادی) مربوط می‌دانند. این قلعه تا مدت‌ها محل سکونت مردم بوده است. در دوره قاجار (قرن هجدهم) جمعیت قلعه رو به افزایش گذاشته است. در این دوره وسعت قلعه بیشتر شده تا گنجایش این جمعیت را داشته باشد. در قلعه قبرهایی وجود دارد که بر خلاف سنت اسلامی، اموات رو به قبله دفن نشده‌اند. این شواهد نشان می‌دهد احتمالا قلعه روی بقایای یک ساختمان دیگر احداث شده که به دوره قبل از اسلام بر می‌گردد.

معماری قلعه شهرسب

مساحت قلعه شهرسب 17 هزار متر مربع است و سر دری مرتفع دارد. در چهار سمت این قلعه، هشت برج نگهبانی دیده می‌شود و به جز خشت، در برخی قسمت‌های قلعه از سنگ، آجر پخته و چوب هم استفاده شده است. در بخش بیرونی قلعه باروهایی مرتفع و در بخش داخلی آن دو حصار متحمدالمرکز قرار دارد. بدین ترتیب در مجموع 16 برج دیده‌بانی در کل قلعه وجود دارد. این میزان از تمهیدات امنیتی برای تامین امنیت قلعه، قابل توجه است. به جز خانه‌های مسکونی، در قلعه انباری برای غلات و اصطبلی برای نگهداری چارپایان وجود داشته است. وجود قسمت‌های مختلف در قلعه، نشان می‌دهد نظم اجتماعی خاصی بر زندگی اهالی آن حاکم بوده است.

ثبت ملی قلعه شهرسب

قلعه شهرسب در سال 2005 میلادی (1384 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اطلاعات

نام	قلعه شهرسب ابرکوه، سکونت‌گاه قدیمی مردم روستایی کویری
کشور	ایران
ناحیه	یزد
شهر	ابرکوه
نوع	تاریخی
ثبت	ملی