آرامگاه حبقوق نبی، مزار مردی که دو بار مرد!

روایت سرگذشت تاریخ ایران زمین، بدون همدان حکایتی بی‌آغاز و انجام است! همدان سرزمینی است که در هر گوشه آن، آثار تاریخی شگرفی وجود دارد؛ آثاری که در کنار طبیعت زیبای کوه‌های زاگرس، هر طبعی را که کمی شاعرانگی داشته باشد، به جوشش وامی‌دارد! «تویسرکان» دیاری زیبا در دامنه‌های الوند  است که به گردوی اعلای خود شهرت دارد و از شهرهای دیدنی استان همدان شمرده می‌شود. این شهر پس از همدان، ملایر و نهاوند، چهارمین شهر بزرگ استان به شمار می‌رود. قدمت سکونت انسان در تویسرکان را به چهار هزار سال پیش نسبت می‌دهند. وجود «آرامگاه حبقوق نبی» در این شهر، گواهی بر دیرینگی و اهمیت آن است.

حبقوق نبی کیست؟

حبقوق یا «حیقوق» پیامبری از قوم بنی‌اسرائیل است که حدود هفت قرن پیش از میلاد زندگی می‌کرد و نگهبان معبد یهودیان در اورشلیم بود. وی را از نسل موسی علیه‌السلام دانسته‌اند که به نوازندگی و سرایندگی آیین‌ها و سرودهای مذهبی می‌پرداخت. گفته می‌شود هنگامی که او کودک بود وفات یافت، ولی مادرش وی را در آغوش گرفت و به نماز ایستاد. پیش از آن که نماز مادر تمام شده باشد، حبقوق به دعای او زنده شد. بر این اساس، حبقوق را کسی می‌دانند که دو بار مرد!

بر اساس نقل‌های تاریخی، زمانی که بخت‌النصر، پادشاه کلده (از بخش‌های بابِل) به فلسطین حمله کرد، حبقوق یکی از کسانی بود که به وسیله او به اسارت گرفته شد و به بابِل (نزدیک بغداد امروزی) انتقال یافت. وی مدتی طولانی (حدود 40 سال) را در زندان به سر برد، ولی نهایتا پس از غلبه کوروش (سلطنت از 559 تا 529 پیش از میلاد) بر بابلیان (548 پیش از میلاد) آزاد شد و به ایران مهاجرت کرد. وی در تویسرکان ساکن شد و در همان جا وفات یافت. وی هشتمین نبی از 12 نبی صاحب‌کتاب در عهد عتیق محسوب می‌شود.

پیشینه تویسرکان و ویژگی‌ها و معماری آرامگاه حبقوق نبی

تویسرکان در قدیم «رودآور» خوانده می‌شد و «جاده شاهی» از آن عبور می‌کرد. اقلیم این شهر معتدل کوهستانی است و به همین دلیل گردو، سیر، آلو، آلبالو، سیب و گلابی، در آن به وفور می‌روید. نام امروزی آن از دو واژه «توی» و «سرکان» تشکیل شده و به معنای محل و جایی در داخل سرکان  است. سرکان یک آبادی بود که به مرور زمان با آبادی «توی» در هم آمیخت و به تویسرکان شهرت یافت. در کنار این دو آبادی، نام یک آبادی دیگر به نام «شکان» نیز در متون کهن وجود دارد که احتمالا بر اثر یک زمین‌لرزه ویران شده و اثری از آن باقی نیست. نام تویسرکانرا می‌توان در منابع دوره صفویه (قرن شانزدهم میلادی) به بعد مشاهده کرد... تویسرکان در طول تاریخ بارها با تاخت و تاز مهاجمان ویران شد، ولی به حیات خود ادامه داد. آرامگاه حبقوق نبی نیز در طول این قرن‌ها بارها مرمت شد تا پا بر جا بماند. بنای امروزی این آرامگاه، احتمالا از دوره سلجوقیان (قرن یازدهم و دوازدهم میلادی) باقی مانده باشد... پس از آن که در سال 1993 میلادی (1372 خورشیدی) دزدان برای دستیابی به اشیای تاریخی گودالی در اطراف قبر حبقوق نبی ایجاد کردند، کاوش‌هایی در این قسمت صورت گرفت. در جریان این کاوش‌ها سردابه‌ای کشف شد. در این سردابه مقداری استخوان وجود داشت و قبر حبقوق نبی در فضایی آجرچینی‌شده محفوظ بود. کشف آرامگاه‌هایی مربوط به پیش از دوره سلجوقیان از دستاوردهای این بررسی‌ها به شمار می‌رود. همچنین در کاوش‌های اطراف بنا، آثاری از دژی بزرگ نمایان شد که چهار برج مدوّر در چهارگوشه آن وجود داشته است.

معماری آرامگاه حبقوق نبی موید تعلق آن به دوره سلجوقیان است

بنای آرامگاه پلانی هشت‌ضلعی و سقفی مخروطی‌شکل دارد. این ویژگی بنا را به یکی از نمونه‌های زیبا و ستودنی معماری کهن ایرانی تبدیل می‌کند. سلجوقیان در آجرچینی به اوج چیره‌دستی رسیده بودند و این چیره‌دستی را می‌توان در آرامگاه حبقوق نبی به تمامه مشاهده کرد. آجرچینی‌ها و کنگره‌های برجسته مثلث‌شکل نما هر بیننده‌ای را به تحسین وامی‌دارد. در آرایش تاق‌نماها از کاشی‌های لعابدار نیز استفاده شده است. شیوه ساخت بنا، آن را چنان در برابر فرسایش ناشی از عوامل طبیعی و زمین‌لرزه‌هایی که در این دیار به وفور رخ می‌دهد، مستحکم کرده که هنوز پس از 900 سال به همان شکل اولیه، پابرجا و استوار مانده است.

ثبت ملی آرامگاه حبقوق نبی