روستای اشتبین، نمایشگاهی از زیبایی‌های تاریخی و طبیعی

تا چند قرن پیش، زمانی که هنوز شهرهای بزرگ به شکلی که امروز می‌بینیم، شکل نگرفته بودند، بیشتر جمعیت کره زمین در روستاها زندگی می‌کردند. این روستاها به دلیل آن که ارتباطات و راه‌ها پیشرفت زیادی نداشتند، باید امکان تامین بیشترین نیازهای ممکن را در درون خود ایجاد می‌کردند. از این رو روستاها معمولا فرهنگ مخصوصی پیدا می‌کردند و تفاوت‌هایی در سبک زندگی ساکنان آن با یکدیگر به وجود می‌آمد. امروزه با گسترش شهرنشینی و ارتباطات، ویژگی‌های خاص روستاها تا حد زیادی رنگ باخته، با این حال هنوز هم روستاهایی هستند که شیوه زندگی گذشته خود را حفظ کرده‌اند. این روستاها نه تنها از نظر تاریخی، بلکه از نظر فرهنگی نیز بسیار مهم هستند.

در ایران، چنین روستاهایی در مناطق مختلف وجود دارند و جزء دیدنی‌های جذاب کشور به شمار می‌روند. در شمال غرب ایران، شرایط جغرافیایی، کشاورزی و دامداری را که لازمه رونق زندگی روستایی هستند، تسهیل کرده است. از این رو روستاهای این بخش از کشور بکری و اصالت خود را حفظ کرده‌اند، اما از میان آن‌ها، برخی روستاها را می‌توان زبانزد و نمونه دانست، همچون روستای اشتبین یا اوشتبین.

ویژگی‌های روستای اشتبین

روستای اشتبین به دلیل قرار گرفتن در منطقه‌ای کوهستانی، ساختاری پلکانی دارد، به شکلی که حیاط هر خانه، سقف خانه زیرین است. ایجاد این روستا را به دوره صفویه (قرن شانزدهم میلادی) نسبت می‌دهند. شرایط جغرافیایی اشتبین، آن را به یکی از بکرترین روستاهای آذربایجان تبدیل کرده است. مناطق اطراف روستا، سراسر پوشیده از جنگل و مرتع است. آب و هوای روستا در زمستان سرد است و در برهه‌ای طولانی از سال، با برف پوشیده می‌شود.

مردم روستا با استفاده از محصولات کشاورزی خود، محصولاتی همچون رب، لواشک و انجیر خشک درست می‌کنند. یک نوع شیرینی به نام «میان‌بر» نیز به عنوان خوراکی محلی روستا شناخته می‌شود که پخت آن بیشتر در شب یلدا یا در ایام نزدیک نوروز صورت می‌گیرد. از گذشته‌های دور تولید ابریشم نیز در روستا رواج داشته است.

نامگذاری روستای اشتبین

روستا از سه آبادی «هراس»، «سیاوشان» و «جعفرآباد» تشکیل شده است. به باور برخی کارشناسان، نام روستا بر همین اساس، از کلمه ترکی «اوش» به معنای «سه» و کلمه تاتی «تبین» به معنای «طایفه» گرفته می‌شود. با توجه به این که در همسایگی روستا، سه کوه «کیامکی»، «دوسته‌شا» و «قازان داغی» قرار دارند، برخی دیگر نام روستا را متشکل از کلمه «اوش» و «بی‌یین» به معنای «میان» و «وسط» می‌دانند.

گویش تاتی در بین مردم روستای اشتبین رواج دارد و نشان می‌دهد روستا، قدمتی دراز دارد. در اشتبین آثار متعددی از جمله گورستانی قدیمی و کتیبه‌هایی به خط ثلث (مربوط به دوران شاه طهماست و شاه عباس صفوی/ قرن شانزدهم میلادی) وجود دارد. در یکی از این کتیبه‌ها که در آرامگاه خواجه ملک کدخدا نصب شده، تاریخ 843 هجری قمری (1439 میلادی) دیده می‌شود. یک کتیبه دیگر نیز به آرامگاه خواجه احمد تعلق دارد و روی آن تاریخ 976 هجری قمری (1568 خورشیدی) نقش بسته است. قدمت برخی سنگ‌نوشته‌های گورستان اشتبین هم به 800 سال پیش بر می‌گردد. نکته جالب، نگهداری یک کتاب تاریخی در روستاست که فردی به نام «مشهدی محمد علی» آن را در سال 1231 قمری (1815 میلادی) نوشته است.

معماری روستای اشتبین

ساختار پلکانی روستا سبب شده ارتباط خانه‌ها، با کوچه‌هایی تنگ و پله‌های زیاد میسر باشد. در اشتبین خانه‌هایی قدیمی وجود دارد که تاثیر معماری دوره قاجاریه (قرن نوزدهم میلادی) در آن، مشهود است. جلوه‌ داخلی و بیرونی خانه‌ها، بیانگر سطح معیشت اهالی است. این خانه‌ها متناسب با شرایط زندگی صاحبان‌شان، دارای نشیمن، آشپزخانه، اتاق خواب، انبار، آغل و گاهی، کارگاه‌های ابریشم‌بافی هستند. خانه‌های روستا با هدف حفظ بیشتر گرما، به صورت شرقی غربی بنا شده‌اند.

یکی دیگر از ویژگی‌های ساختار پلکانی روستا، وجود بالکن‌ در هر خانه است. این بالکن‌ها از سوی مردم روستا «آرتیرما» نامیده می‌‌شود. آرتیرما در تابستان، جلوی تابش بیش از اندازه نور خورشید به درون منزل را می‌گیرد و فضایی خنک و بادگیر برای خانه‌ها به وجود می‌آورد.

یکی دیگر از فضاهای موجود در خانه‌های روستا «بنه‌گاه» یا «بناگاه» است. این بخش محلی است که جز نورگیر انتهایی، روزنه‌ای ندارد. این فضا معمولا به اندازه دو طبقه ساختمان، ارتفاع دارد و در آن تنوری برای پخت نان تعبیه شده است. سقف این اتاق‌ها چوبی و معمولا هرمی‌شکل است و چهار ستون چوبی، وزن آن را تحمل می‌کنند.

روستای اشتبین در کجا قرار دارد؟

این روستای دیدنی و تاریخی در دهستان نوجه‌مهر بخش سیه‌رود شهرستان جلفا و در کرانه رود ارس قرار دارد. این رودخانه مرز ایران با ارمنستان و جمهوری آذربایجان است و یکی از رودخانه‌های پرآب و خروشان منطقه به شمار می‌رود. در شرق روستا نیز رود هراس جاری است. از هفت کیلومتری این روستا، جاده مرزی سیه‌رود- خداآفرین عبور می‌کند و به همین خاطر، دسترسی به آن از این طریق به سهولت ممکن است.

ثبت ملی روستای اشتبین

روستای اشتبین در سال 2000 میلادی (1379 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	روستای اشتبین، نمایشگاهی از زیبایی‌های تاریخی و طبیعی
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	جلفا
نوع	تاریخی
ثبت	ملی