کاخ چهلستون قزوین، اثری با نقاشی‌های دیواری چشم‌گیر

قزوین در قرن شانزدهم میلادی برای 57 سال پایتخت ایران بود. از این رو در آن آثار تاریخی بسیار زیادی وجود دارد که «کاخ چهلستون» یکی از شاخص‌ترین‌ آن‌هاست. این کاخ در دوره‌های مختلف تاریخی بازسازی شده و امروزه در مرکز شهر قزوین، به عنوان یکی از پربازدیدترین آثار تاریخی شهر به شمار می‌آید. این بنا در میدان آزادی یا سبزه‌میدان قزوین، درون باغی که «سعادت» نامیده می‌شود جای دارد.

تاریخچه کاخ چهلستون قزوین
 کاخ چهلستون در سال 1545 میلادی (924 خورشیدی) به دست شاه تهماسب، دومین شاه دودمان صفوی تاسیس شده است. وی از 1524 تا 1576 میلادی سلطنت کرد. در دوران او علاوه بر اختلافات داخلی، جنگی طولانی‌مدت با حکومت عثمانی جریان پیدا کرد که در نهایت به انعقاد یک پیمان صلح منتهی شد. از او به عنوان چهره‌ای هنردوست یاد می‌شود که خود نیز دستی در نقاشی داشته است. در زمان او کاخ چهلستون قزوین مرکز استقرار دولت بود. بر اساس اقوال تاریخی، شاه تهماسب ابتدا تبریز را به پایتختی برگزیده بود، ولی به دلیل بالا گرفتن اختلافات با دولت عثمانی، پایتخت را به قزوین منتقل کرد تا از مرز دور باشد. در آن زمان فردی بانفوذ به نام «میرزا شرف جهان» زمین‌هایی را در منطقه‌ای از قزوین که «زنگی‌آباد» نام داشت خرید و دستور داد در آن باغی مربعی‌شکل ایجاد کنند و در میانه باغ، عمارتی با تالار و ایوان بسازند. سال‌ها بعد در دوران قاجاریه (قرن نوزدهم)، «محمدباقر سعدالسلطنه» فرماندار وقت قزوین، کاخ را بازسازی کرد و نام «چهلستون» را بر آن نهاد. در این عملیات بازسازی قسمت‌هایی به عمارت اضافه شد و بیشترین تغییرات در طبقه دوم بنا صورت گرفت. در دوره پهلوی اول (اوایل قرن بیستم) این عمارت محل فرمانداری قزوین بود. در این دوره بیشتر نقاشی‌های دیواری تخریب شد. در سال 1958 میلادی (1337 خورشیدی) عمارت چهلستون به گنجینه‌ای برای نگهداری اشیای باستانی تبدیل شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در 1979 میلادی، عملیات گسترده‌ای برای بازسازی بنا صورت گرفت. در سال‌های 1981 و 1982 میلادی (1360 و 1361 خورشیدی) برای افزایش استحکام بنا ستون‌های چوبی با تیرآهن جایگزین شدند و کانال‌هایی برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به پایه‌های ساختمان، به وجود آمد. در سال 1992 میلادی (1371 خورشیدی) پس از مرمت سقف شیروانی عمارت، آن را به موزه خوشنویسی قزوین تبدیل کردند و مجموعه‌ای از نفیس‌ترین آثار خوشنویسی با خط‌های نسخ، ثلث، تعلیق و نستعلیق در آن گرد آمد. باغی که پیرامون این بنا وجود دارد وسعتی بیش از باغ امروز داشت، ولی در مقاطع مختلف تاریخی فعالیت‌های عمرانی و خیابان‌کشی‌ها موجب شد بخش‌هایی از باغ تخریب شود.

معماری و ویژگی‌های ظاهری کاخ چهلستون قزوین
مجموع مساحت کاخ چهلستون قزوین به 500 متر مربع بالغ می‌شود. این کاخ یک بنای هشت‌ضلعی و دو طبقه محسوب می‌شود که رواقی آجری آن را در بر گرفته است. کارشناسان کاخ هشت‌بهشت اصفهان را نزدیک‌ترین بنا به کاخ چهلستون قزوین می‌دانند. بر بالای رواق، در طبقه دوم ساختمان، یک ایوان ساخته شده که با ستون‌های چوبی‌اش بسیار دیدنی است. عمارت چهلستون با مجموعه دولت‌خانه صفوی از طریق تونل‌های زیرزمینی ارتباط داشت. این تونل‌ها حتی تا بیرون شهر نیز کشیده شده بودند تا در هنگام هجوم دشمن برای فرار درباریان مورد استفاده قرار گیرند.

معماری داخلی زیبای کاخ چهلستون قزوین
نخستین تصویر در هنگام ورود به کاخ، سقف مقرنس‌کاری‌شده طبقه اول است که زیبایی آن در وصف نمی‌گنجد! طبقه اول از دوره صفویه تا کنون تقریبا بدون تغییر مانده است. در این طبقه سالن وسیعی با چهار اتاق که در اضلاع قرار دارند، دیده می‌شود. یک حوض در میانه طبقه اول به چشم می‌خورد. در گذشته چند حوض در بخش‌های مختلف وجود داشت که امروزه تخریب شده‌اند. در قسمت شرقی و شمالی طبقه اول دو راه‌پله مسیر دسترسی به طبقه دوم به شمار می‌فتند که امروزه راه‌پله شرقی مسدود است. راه‌پله شمالی به یکی از اتاق‌های طبقه دوم می‌رسد که پس از عبور از آن، سالنی بزرگ و نورگیر ظاهر می‌شود. این سالن به نام «سالن مرتضی» شهرت دارد. در چهار گوشه این سالن چهار اتاق قرار دارد. در میان تزئینات داخلی بنا، نقاشی‌های دیواری را که با الهام از سبک نگارگری قزوین ترسیم شده، مهم‌ترین بخش می‌دانند. این نقاشی‌های به‌غایت زیبا، به محض ورود به طبقه اول قابل مشاهده‌اند. در نقاشی‌های این طبقه تصاویری از ادوار مختلف تاریخ به چشم می‌خورد. با وجود آن که بسیاری از نقاشی‌های دیواری تخریب شده‌اند، می‌توان در طبقه دوم نیز تعدادی از آن‌ها را مشاهده کرد.

ثبت ملی عمارت چهلستون قزوین
این بنا در سال 1955 میلادی (1334 خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید.