پل شکسته خرم‌آباد، سازه‌ای 1800 ساله!

اگر شاهکارهای مهندسی و طرح‌های عظیم عمرانی تاریخ را فهرست کنیم، بدون شک از پل‌ها هم نام خواهیم برد. پل‌ها در تمام تاریخ به عنوان سازه‌هایی مهم شناخته می‌شدند که باید برای ساخت آن‌ها حداکثر دقت و ظرافت به کار گرفته می‌شد، زیرا کوچک‌ترین خطا در طراحی و اجرا، موجب می‌شود پل به مرور فرو بریزد و چه بسا، انسان‌هایی را نیز با خود به قعر ببرد. پل‌ها از یک طرف مسیر رفت و آمد هستند و باید وزن وسایلی را که از روی آن‌ها عبور می‌کنند، تحمل کنند، از طرف دیگر باید مصالح به کار رفته در آن کمترین وزن ممکن را داشته باشند تا پایه‌ها و ساختار پل با حداقل فشار ممکن روبرو شود و از دیگر سو، باید در ساخت آن‌ها ترفندها و مصالحی به کار گرفته شود که در برابر عنصر همیشه در جریان و طغیان‌گرِ آب پایدار بماند. پس وقتی با یک پل مواجه می‌شویم که پس از صدها سال هنوز هم پابرجا مانده، به این معناست که با دانشی بی‌نظیر و ماندگار روبروییم که باید در برابرش کلاه از سر برداریم و معماران گمنامی را که شاید امروز جز این پل، از آن‌ها یادگاری باقی نمانده، تحسین کنیم! «پل شکسته» پلی با تاریخی کهن است که با وجود از بین رفتن بخش‌هایی از آن، هنوز هم می‌تواند به عنوان یک اثر تاریخی، دیدنی و اعجاب‌آور باشد.

جغرافیا و تاریخچه پل شکسته

خرم‌آباد شهری با تاریخ کهن است که در غرب ایران واقع شده است. پیشینه این شهر را به حکومت عیلامیان (پایان هزاره سوم پیش از میلاد) نسبت می‌دهند، زمانی که شهری به نام «خایدالو» در نزدیکی خرم‌آباد کنونی وجود داشت. این شهر در 646 پیش از میلاد در حمله آشور بانی‌پال، پادشاه آشور، ویران شد ولی شاپور اول، پادشاه ساسانی (سلطنت از 240 تا 270 میلادی) در آن جا شهری نو بنا کرد. این شهر «شاپورخواست» نام گرفت تا نشان دهد اراده و فرمان شاهانه شاپور آن را مجددا استوار کرده است. شماری از آثار تاریخی خرم‌آباد را به دوره شاپور ساسانی منسوب می‌کنند، از جمله پل شکسته که بر روی رودخانه «خرم‌رود» قرار دارد. خرم‌رود که در زبان لری «گه‌لال» خوانده می‌شود، در غرب خرم‌آباد جاری است. به دلیل آن که پل شکسته را به شاپور ساسانی نسبت داده‌اند، آن را «پل شاپوری» نیز می‌خوانند. پل شکسته در جنوب قلعه  فلک‌الافلاک، مشهورترین بنای تاریخی خرم‌آباد واقع شده و در کنار کوه‌های سر به فلک‌کشیده، ابهتی بی‌نظیر و ستودنی پیدا کرده است. مورخان بر این باورند که دوره ساخت پل شکسته و قلعه فلک‌الافلاک مقارن یکدیگر بوده است.

دورنمایی از شهر خرم‌آباد و پل شکسته (پل شاپوری)

ویژگی‌ها و معماری پل شکسته

کارشناسان پلِ شکسته را از پل‌های مهم دوره ساسانیان می‌دانند که مسیر ارتباطی خوزستان با بخش‌های شرقی قلمرو از آن می‌گذشت. پل نزدیک 312 متر درازا داشت و بلندای آن از سطح بستر به 10 متر می‌رسید. این سازه را با 28 طاق‌چشمه و 27 پایه ساخته بودند که امروز تنها پنج طاق‌چشمه آن استوار است و مابقی در طول بیش از 1800 سال بر اثر عوامل طبیعی از بین رفته است. پایه‌ها از یکدیگر 7.5 متر فاصله دارند و به سازه‌هایی لوزی‌شکل مجهزند که به عنوان موج‌شکن عمل می‌کند. برای ساخت پل از سنگ استفاده شده است. در میان سنگ‌ها علاوه بر گچ، ملات ساروج  نیز به کار رفته است. ساروج در معماری سنتی ایرانی بسیار پرکاربرد است و در ساختار پل‌ها و حمام‌های قدیمی، فراوان به چشم می‌خورد. آهک یکی از مواد اولیه اصلی ساخت ساروج است که آن را در برابر رطوبت مقاوم می‌کند. سطح پل سنگ‌فرش است. این سنگ‌فرش‌ها قرمزرنگ هستند و امروزه در اثر فرسایش، شکل تراش‌خورده خود را از دست داده‌اند.

ثبت ملی پل شکسته