قلعه رودخان، قلعه افسانه‌ای

استان گیلان در شمال ایران، به خاطر جنگل‌های وسیع، دامنه‌های سرسبز و هم‌جواری با دریای خزر، یکی از گردشگر‌پذیرترین استان‌های ایران محسوب می‌شود. در سراسر این استان جاذبه‌های تاریخی بی‌نظیری وجود دارد که دیدن آن‌ها می‌تواند موجبات حیرت و تحسین ناظران را فراهم آورد، ولی این جاذبه‌ها تحت‌الشعاع دریای خزر و مناظر طبیعی بکر منطقه، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. «قلعه رودخان» از جمله همین آثار است. این قلعه در 20 کیلومتری جنوب غربی شهر فومن در روستایی که به «رودخان» موسوم است قرار دارد. اگر قصد دیدن این اثر تاریخی را دارید، از پای کوه تا انتهای مسیر قلعه، بیش از 1600 پله تعبیه شده است. در کاوش‌های باستان‌شناسی نیز راه‌پله‌ای متشکل از 935 پله کشف شده که امروزه از آن استفاده نمی‌شود. وجود همین راه‌پله موجب شده قلعه رودخان را «قلعه هزار پله» نیز لقب دهند.

تاریخچه قلعه رودخان

بر کتیبه سردر ورودی قلعه رودخان که در موزه گنجینه رشت نگهداری می‌شود، تاریخ 918 تا 921 هجری قمری (1512 تا 1515 میلادی) نوشته شده است. این سال‌ها، با عملیات گسترده مرمت بنا در دوره صفویان همزمان است. بر این اساس قدمت بنای اولیه این قلعه به پیش از این دوره باز می‌گردد. به عقیده اغلب کارشناسان، احتمالا این بنا در زمان حمله اعراب به ایران (633 تا 651 میلادی) ساخته شده است...

قلعه رودخان

گفته می‌شود حوالی قرن شانزدهم میلادی، گیلان به دو بخش «بیه‌پس» و «بیه‌پیش» تقسیم شده بود و فردی به نام «امیر حسام‌الدین دیاج فومنی» ملقب به «مظفرالسلطان» از نخستین کسانی بود که علیه صفویان به پا خاست. وی برای در امان ماندن از گزند ارتش صفویان، قلعه رودخان را بازسازی کرد و در آن پناه گرفت. امیر حسام‌الدین در نهایت دستگیر و اعدام شد. این قلعه چند دهه بعد، در سال 1761 میلادی (1140 خورشیدی) توسط «هدایت‌خان»، حاکم وقت فومن مجددا مورد مرمت قرار گرفت تا به عنوان پایگاهی نظامی مورد استفاده قرار گیرد. قلعه رودخان در سال‌های بعد بر بسیاری رویدادهای تاریخی شمال ایران اثر گذاشت، با این وجود هنوز هم ناشناخته باقی مانده است.

ویژگی‌ها و معماری قلعه رودخان

مجموع مساحت این قلعه 2.6 هکتار است. پیرامون قلعه 65 برج و بارو وجود دارد و دیواری به طول 1500 متر آن را در بر گرفته است. برج‌های دیده‌بانی اتاقک‌هایی هشت‌ضلعی دارند که سقفی گنبدی‌شکل آن را می‌پوشاند. پیرامون دیوارها روزنه‌های شیب‌داری وجود دارد که احتمالا برای ریختن مواد مذاب روی سر مهاجمان ایجاد شده است. به خاطر استحکامات دفاعی و تهاجمی فراوان، در طول تاریخ دشمنان کمی توانسته‌اند به قلعه رودخان نفوذ کنند.

قلعه از دو بخش اصلی تشکیل شده است: ارگ (مرکز حکومتی) و قورخانه (اسلحه‌خانه). ارگ دو طبقه دارد و در بخش غربی، در بالاترین نقطه قلعه ساخته شده است. فاصله ارگ با ورودی اصلی به حدود 200 متر می‌رسد. ارگ در حال حاضر تخریب شده است، ولی بقایای دو اتاق و یک ایوان در طبقه همکف تشخیص داده می‌شود. طبقه بالایی از بیرون نیمه‌استوانه‌ای بود و از داخل تقریبا هشت‌ضلعی به نظر می‌رسید. در نزدیکی ارگ قلعه، چشمه، حوض، آب‌انبار، سردخانه و حمام هم وجود داشته است. چند محوطه مسکونی نیز از بقایای موجود تشخیص داده می‌شود که برج و باروهایی آن را در بر گرفته‌اند. این سطح از حفاظت نشان می‌دهد حاکم و خانواده او به احتمال زیاد در این قسمت سکونت داشته‌اند. آب‌انبار مجموعه که زیربنای آن نزدیک 130 متر مربع است، با آب چشمه پر می‌شد و منبع اصلی تامین آب ساکنان به شمار می‌آمد. جالب این که بر فراز این آب‌انبار هم برج‌های دیده‌بانی ساخته شده تا حداکثر محافظت از آن به عمل آید. قورخانه در شرق قلعه واقع است و دروازه ورودی، زندان، خروجی اضطراری، حمام و محلی برای استقرار سربازان، مهم‌ترین بخش‌های آن را تشکیل می‌دهد. بخشی از بنا که «قراول‌خانه» نامیده می‌شود، بنایی دو طبقه بود که با نورگیرها و روزنه‌هایی که بر پیکر خود داشت، امکان احاطه بر کل فضای قلعه را فراهم می‌آورد. در این قسمت سلاح، ارابه‌ها و ابزارهای جنگی نگهداری می‌شد.

ثبت ملی قلعه رودخان

این اثر تاریخی در سال 1975 میلادی (1354 خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد.