سیمین دانشور، نخستین زن رمان‌نویس ایرانی

مشاهیر

شیراز از دیرباز مهد ادب و فرهنگ ایران بوده است. حافظ و سعدی، از بزرگ‌ترین شاعران و نویسندگان تاریخ ایران‌زمین، سرآمد هنرمندان و ادیبان شیرازی هستند. «سیمین دانشور»، یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان معاصر ایران نیز فرزند شیراز است، کسی که نام خود را به عنوان نخستین بانویی که در زبان فارسی به صورت حرفه‌ای به داستان‌نویسی پرداخت، مطرح کرد.

ولادت و زندگی سیمین دانشور

سیمین دانشور در سال 1921 میلادی (1300 خورشیدی) در شیراز به دنیا آمد. خانواده او اهل علم و فرهنگ بودند و از نظر مادی، وضعیت مناسبی داشتند. پدر سیمین، محمدعلی دانشور، یک پزشک حاذق بود و به «احیاءالسلطنه» شهرت داشت. وی علاوه بر استادی در طب ایرانی، در آلمان و فرانسه در رشته پزشکی تحصیل کرده بود. مادر سیمین نیز قمرالسلطنه حکمت، زنی اهل فضل، از خانواده‌ای اصیل و نامدار بود. او مدیر هنرستان دخترانه شیراز بود و خود نیز در نقاشی دستی داشت. بدین ترتیب کودکی سیمین در خانه‌ای سپری شد که موجبات رشد فکری و دانشی وی را فراهم می‌کرد. همان طور که خود سیمین هم بعدها در گفتگوها و نوشته‌هایش اشاره کرد، در کودکی به کتابخانه‌ای پربار دسترسی داشت که نخستین بارقه‌های علاقه به کتابخوانی، خصوصا خواندن رمان را در وی برانگیخت. سیمین در شش سالگی به مدرسه رفت و در 17 سالگی موفق به اخذ مدرک دیپلم شد. سیمین در آن سال در کل ایران به عنوان «شاگرد اول» شناخته شد و به دانشگاه تهران راه یافت. انتخاب سیمین در دانشگاه، رشته زبان و ادبیات فارسی بود.

سیمین در سال 1941 میلادی (1320 خورشیدی) همکاری خود را با رادیو تهران آغاز کرد. مرگ پدر سیمین هم در همین سال اتفاق افتاد. سیمین معاون تبلیغات خارجی رادیو تهران شد و تا سال 1943 میلادی (1322 خورشیدی) که از رادیو کناره‌گیری کرد، در این سمت حضور داشت. وی در سال 1949 میلادی (1328 خورشیدی) با مدرک دکترای ادبیات فارسی از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. سال پیش از آن، سیمین با جلال آل احمد، پرکارترین نویسنده معاصر ایرانی ازدواج کرده بود. این ازدواج تا زمان مرگ جلال در 1969 میلادی (1348 خورشیدی) تداوم یافت. دانشور در سال 1952 (1331 خورشیدی) به ایالات متحده رفت و در رشته زیبایی‌شناسی به تحصیل پرداخت. در این دوره وی به آموزش داستان‌نویسی نیز مشغول شد. دانشور سه سال بعد به ایران بازگشت و به تدریس مشغول شد.

همکاری با هنرستان موسیقی به عنوان دبیر ادبیات در سال 1950 میلادی (1329 خورشیدی) و مدیریت مجله نقش و نگار در سال 1955 میلادی (1334 خورشیدی) از جمله فعالیت‌های فرهنگی سیمین دانشور در این سال‌ها بود. یکی از نخستین مجموعه داستان‌هایی که نام سیمین دانشور را مطرح کرد، «شهری چون بهشت» بود که در سال 1961 میلادی (1340 خورشیدی) منتشر شد. «سووشون» معروف‌ترین رمان دانشور و یکی از پرشمارگان‌ترین رمان‌های معاصر فارسی در 1969 میلادی به چاپ رسید. «چهل طوطی» که در 1972 میلادی (1351 خورشیدی) منتشر شد دیگر اثر مشهور وی بود که با همکاری همسرش، جلال آل احمد منتشر کرد. سیمین دانشور ترجمه‌هایی را نیز در فعالیت ادبی خود ثبت کرده است؛ از جمله بنال وطن (آلن پیتون)، سرباز شکلاتی (جورج برنارد شاو)، دشمنان و باغ آلبالو (آنتوان چخوف). سیمین در سال 2012 میلادی (1390 خورشیدی) چشم از دنیا فروبست.

سیمین دانشور، سبک و محتوای نویسندگی

دانشور بر نقش‌آفرینی موثر و به‌موقع زن در جامعه تاکید داشت. چنین تصویری به خوبی در سووشون قابل مشاهده است؛ زمانی که «زری»، قهرمان داستان، پس از مرگ «یوسف»، شوهرش، تصمیم می‌گیرد در جامعه حضوری موثر داشته باشد و آرمان‌ها و اهداف یوسف را به منصه ظهور برساند. تا پیش از سیمین دانشور زنان زیادی در عرصه شاعری طبع‌آموزی کرده بودند، ولی او را باید نخستین زنی دانست که به رمان‌نویسی دست زد. خود همین موضوع نشان می‌دهد دانشور تا چه حد به رشد زنان در عرصه‌های مختلف معتقد بود و شخصا در پی این اعتقاد به اقدام دست می‌زد.

وی معتقد بود قبول عرصه‌های جدید و زندگی مدرن باید در چارچوب سنت‌ها و باورهای اجتماعی باشد. او پشت پا زدن به تاریخ و فرهنگ جامعه به بهانه مدرن‌شدن را نکوهش می‌کرد. در آثار او نیز زنان با احترام به سنت‌های درست جامعه، به شکستن حصارهای باورهای غلط اهتمام داشتند. سیمین همچون همسرش جلال آل احمد با روشنفکری ظاهری و بی‌محتوا مخالف بود. البته این دو نویسنده هر چند در موضع‌گیری‌های اجتماعی به یکدیگر شبیهند، از نظر سبک ادبی کاملا از هم متمایز هستند. جلال در آثار خود بدون درنگ به اصل موضوع می‌پردازد و از صحنه‌پردازی گریزان است، در حالی که سیمین با حوصله به بیان موضوع مشغول می‌شود و به صورت مفصل توصیفات خود را ارائه می‌کند.

اطلاعات

نام	سیمین دانشور، نخستین زن رمان‌نویس ایرانی
کشور	ایران
زمان تولید	قرن 14
آثار	سووشون جزیره سرگردانی شهری چون بهشت ترجمه بنال وطن (آلن پیتون)، سرباز شکلاتی (جورج برنارد شاو)، دشمنان و باغ آلبالو (آنتوان چخوف)
Yard period	معاصر
نوع	ادبی