کمال خط نستعلیق در آثار میرعلی هروی

امروزه تصور دشواری‌هایی که در قدیم، در کار نوشتن و انتشار کتاب وجود داشت، غیر ممکن است. ما امروز به مدد فناوری‌های ارتباطی می‌توانیم با یک جستجوی کوچک در اینترنت، به هر متنی دست پیدا کنیم یا اگر کتابی می‌خواهیم، سفارش دهیم و درِ منزل تحویل بگیریم. در حالی که در گذشته نه تنها از ابزارهای ارتباطی امروز خبری نبود، بلکه جوهر و کاغذی هم وجود نداشت! با این حال باز هم عده‌ای که اکثرا در مشاغل دیوانی حضور داشتند، با کتابت و نوشتن سر و کار داشتند، برخی نیز نوشتن را با قریحه و هنر خود به شکلی زیبا و پسندیده در می‌آوردند و به عنوان «خوش‌نویس» شناخته می‌شدند. در تاریخ ادبیات فارسی، چندین سبک خطاطی برای کتابت ابداع شده است که به عقیده کارشناسان، از نظر توازن و ترکیب، در میان دیگر زبان‌ها سرآمد هستند. هنر خطاطی فارسی، پیشرفت خود را از یک سو مدیون ادبیات منظوم غنی ایرانی است و از یک سو به خاطر هنرهای مرتبط با خط، نظیر معماری، نسخه‌پردازی، تذهیب و نگارگری همواره مورد توجه بوده است. نتیجه توجه به این هنر، تربیت خطاطانی زبردست در طول تاریخ است که آثار به جامانده از آنان را می‌توان جزء زیباترین آثار هنری مرتبط با کتابت به شمار آورد. در میان خطاطان ایرانی، نام «میرعلی هروی» اهمیت ویژه‌ای دارد، کسی که به خاطر هنر والای خود حتی به دربار شاهان معاصرش نیز راه یافت.

زندگی و زمانه میرعلی هروی
«میرعلی سادات حسینی هروی» که با نام «میرعلی هروی» و «میرجان» نیز شناخته می‌شود یکی از بزرگ‌ترین خوش‌نویسان ایرانی است که در قرن پانزدهم میلادی (دهم هجری قمری) زندگی می‌کرد. وی را «کاتب سلطانی» لقب دادند. میرعلی در هرات زاده شد، ولی به دلیل آن که سال‌های زیادی را در مشهد گذراند، در برخی منابع او را «مشهدی» هم خوانده‌اند. میرعلی نخستین تعلیمات خود را نزد پدرش که خطاطی مشهور بود، فرا گرفت. وی نزد چند تن از خطاطان آن دوره نیز مشق کرد، ولی چیره‌دستی‌اش به حدی بود که توانست خیلی زود از آنان پیشی بگیرد. حیات میرعلی در دوره‌ای پرتلاطم و پر آشوب از تاریخ ایران سپری شد. وی در دوره‌ای در دربار حاکمان هرات به کتابت پرداخت. سپس به نزد حسین بایقرا، پادشاه تیموری (سلطنت از 1469 تا 1506 میلادی) رفت و عزت و مرتبت فراوان یافت. لقب «کاتب سلطانی» را حسین بایقرا به میرعلی اعطا کرد. پس از درگذشت حسین بایقرا، میرعلی در مشهد و هرات روزگار گذراند. پس از مدتی ناآرامی، سرانجام میرعلی هروی به ناچار به شهر بخارا رفت و در آن جا به تعلیم و کتابت گمارده شد. حضور 16 ساله میرعلی در بخارا، برای وی دشوار و اندوهبار بود، به طوری که با افسردگی روزگار گذراند تا آن که در همان جا درگذشت.

ویژگی‌های اخلاقی و فعالیت‌های هنری میرعلی هروی
میرعلی هروی را در متون تاریخی فردی درویش‌مسلک و آزاده توصیف کرده‌اند. کارشناسان خط وی را از نظر استحکام و رعایت اصول، جزء کامل‌ترین خط‌ها می‌دانند. برخی نیز استادی او را تا حدی می‌ستایند که جز «میرعماد»، خطاط پرآوازه عصر صفوی (قرن شانزدهم میلادی) کسی را با وی مقایسه نمی‌کنند. به هر حال میرعلی هروی خط نستعلیق را به حدی کمال بخشید که اثرش بر خطاطان پس از وی کاملا ملموس است. میرعلی شاگردانی تربیت کرده که هر کدام در زیبایی خط شهرتی فراگیر پیدا کردند. «مالک دیلمی» که استاد میرعماد بود، یکی از شاگردان میرعلی هروی است. آثار قابل توجهی از میرعلی هروی بر جای مانده که به دلیل استواری کتابت و ارزش بالای آن بوده است. این آثار به جز ایران، در موزه‌های چند کشور دیگر نیز نگهداری می‌شود. از آن جمله نسخه‌ای از بوستان سعدی است که در سال 1519 میلادی (925 هجری قمری) نوشته شده است. این اثر باارزش میرعلی هروی در زمان اقامت وی در هرات نوشته شد و اکنون در «موزه اسلامی و ترکی» استانبول نگهداری می‌شود. اشعاری به فارسی و ترکی به میرعلی منسوب است. همچنین او آثاری منثور نیز دارد که نشان می‌دهد او در نویسندگی نیز تبحر داشته است.