منظومه حیدربابا، میراثی ماندگار برای آذری‌زبانان جهان
منظومه حیدربابا، میراثی ماندگار برای آذری‌زبانان جهان
ادبیات جزئی جدانشدنی از فرهنگ هر ملت است و ایران، به خاطر ادبیات غنی خود در جهان زبانزد است. ایران مهد ظهور شاعرانی بزرگ همچون مولانا، حافظ، سعدی، فردوسی، نظامی و خیام است که آثار آنان به زبان‌های مختلف ترجمه شده و بسیاری از ادیبان نامدار را شیفته خود کرده است. با این حال شکوه ادبیات فارسی منحصر به قرن‌های گذشته نیست و شاعران معاصر ایرانی نیز، آثاری بسیار ارزنده و نامی خلق کرده‌اند. منظومه «حیدربابایه سلام» که به اختصار به عنوان «حیدربابا» نیز شناخته می‌شود، یکی از همین آثار معاصر است که شهرتی فراوان کسب کرده و در لطافت و ظرافت سخن بی‌نظیر است.
شهریار که بود؟
محمدحسین بهجت تبریزی که در اشعار خود «شهریار» تخلص می‌کرد، شاعر معاصر ایرانی است که در سال 1906 میلادی (1285 خورشیدی)، همزمان با مبارزات مردم ایران علیه استبداد حکومت قاجار، در تبریز به دنیا آمد. این مبارزات در نهایت به امضای فرمان مشروطیت انجامید، ولی التهابات ناشی از آن باعث شد شهریار، دوران حودکی خود را در روستا بگذراند. شهریار به گفته خودش، سرودن شعر را از هفت سالگی آغاز کرده است. قریحه وی در آن زمان به حدی بود که در گفتگو با دوستانش نیز با کلام موزون سخن می‌گفت.
شهریار پس از پایان تحصیلات متوسطه به دانشکده پزشکی رفت، ولی یک عشق نافرجام موجب شد سوز شاعرانه درون سینه‌اش شعله بکشد و معنویتی مضاعف در وی پدیدار کند. اشعار فارسی شهریار، نغز و پر از مضامین عاشقانه است، ولی اوج هنرنمایی او، در سروده‌هایش به زبان ترکی است. در بین این سروده‌ها، منظومه حیدربابا یک اثر بی‌نظیر به شمار می‌آید که از ابتدای انتشار، شهرتی وصف‌ناشدنی به شهریار بخشید.
منظومه حیدربابا و شکل‌گیری آن
شهریار، منظومه حیدربابا را در سال 1952 میلادی (1331 خورشیدی) منتشر کرد، همان سالی که کوکب‌خانم، مادر وی وفات یافت. گفته می‌شود کوکب‌خانم زمانی که شهرت اشعار پارسی شهریار فراگیر شده بود، به خاطر آن که زبان فارسی را به خوبی متوجه نمی‌شد، از فرزند خواست اشعاری بسراید که برایش قابل فهم باشد و این نقطه آغازین سرودن منظومه حیدربابا بود.
منظومه حیدربابا در کشورهایی که گویش‌ورانی به زبان ترکی دارد، بسیار مورد توجه است. این منظومه را به زبان‌های متعددی ترجمه کرده‌اند. علاوه بر این برای بررسی این شعر، مطالعات قابل توجهی صورت گرفته که برخی از آن‌ها، در قالب رساله دکترا بوده است.
نگاهی به محتوای منظومه حیدربابا
در این شعر بلند، نگاهی شاعرانه و تازه به طبیعت دیده می‌شود و اوصاف و تصاویر، به قدری زنده است که سکوت شب در کنار هیاهوی چشمه‌ها به خوبی در ذهن خواننده تداعی می‌شود. به عقیده برخی کارشناسان ریزه‌کاری‌های زبانی به کار رفته در سرودن این شعر، آن را ترجمه‌ناپذیر می‌کند. به همین دلیل است که آذری‌زبانان این منظومه را تا این حد تجلیل می‌کنند و آن را به عنوان میراث فرهنگی خود به شمار می‌آورند.
منظومه حیدربابا از ابتدا تا انتها، پیوند نزدیک خود با فرهنگ مردم آذربایجان را حفظ می‌کند. شهریار در سراسر شعر خود «حیدربابا» را مخاطب قرار می‌دهد، با این وجود خواننده به خوبی درک می‌کند که خطاب شهریار منحصر به یک فرد نیست، بلکه کل بشریت مخاطبان شاعر هستند و باید ندای او را پاسخ دهند.
شهریار در این منظومه از شخصیت‌های متفاوتی نام می‌برد، مانند «میراژدر» که در حال اذان‌گفتن است یا «عاشیق رستم» که ساز می‌نوازد یا ریش‌سفیدان دهکده خشکناب و او با همه ارتباط دارد و در حالات معنوی همگی شخصیت‌های خود شریک است.
مردمی که در منظومه حیدربابا تصویر می‌شوند، اغلب از آشنایان و دوستان دوران کودکی شاعر در روستا یا خویشاوندان وی هستند. تا حدی که برخی این منظومه را بازگویی خاطرات کودکی شاعر دانسته‌اند. به کارگیری این تصاویر، منظومه حیدربابا را از نظر مردم‌شناسی، به اثری باارزش تبدیل کرده است.
روابط خانوادگی، زندگی ساده روستایی، مهمان‌نوازی، هم‌دردی، برگزاری مراسم عروسی و عزا، چاووش‌خوانی زائران کربلا، تفاوت طبقات اجتماعی، رسیدگی به حال ستمدیدگان در کنار تصاویری از کوه‌ها، دشت‌ها و زیبایی‌های روستا، همگی در منظومه حیدربابا قابل مشاهده است. همچنین استفاده از ضرب‌المثل‌ها، یکی از مواردی است که تردستی و مهارت شعری شاعر را به رخ می‌کشد.
ویژگی‌های قالبی منظومه حیدربابا
تمام بندهای این منظومه در 11 هجا سروده شده‌اند. منظومه حیدربابا 125 بند دارد که هر بند، شامل پنج مصراع است، بدین ترتیب حیدربابا منظومه‌ای 625 مصراعی محسوب می‌شود. در سراسر منظومه نزدیک 80 اسم خاص از اشخاص و اماکن مورد استفاده قرار گرفته است. شاعر در این منظومه از استعاره‌ها و آرایه‌های ادبی استفاده کرده، ولی زبان به قدری ساده است که همه اهل زبان می‌توانند شعر را درک کنند و از آن لذت ببرند.
ثبت ملی منظومه حیدربابا
اهمیت منظومه حیدربابا به حدی بود که در سال 2011 میلادی (1390 خورشیدی)، نام آن در فهرست آثار فرهنگی ناملموس ایران به ثبت رسید.
| نام | منظومه حیدربابا، میراثی ماندگار برای آذری‌زبانان جهان |
| کشور | ایران |
| ناحیه | آذربایجان شرقی |
| نوع | سایر |
| ثبت | ملی |
آداب و رسوم
نوع کور رنگی را انتخاب کنید
کوری سرخ کوری سبز کوری آبی قرمز به سختی دیده می شود سبز به سختی دیده می شود آبی به سختی دیده می شود تک رنگ تک رنگ خاصتغییر اندازه فونت:
تغییر فاصله کلمات:
تغییر ارتفاع خط:
نوع ماوس را تغییر دهید: