سفره ایرانی، نمودی از فرهنگ و باورهای ایرانیان

ایرانی‌ها معمولا غذا را در جمع‌های خانوادگی میل می‌کنند و هنگام خوردنِ غذا، رویِ زمین، دورِ سفره می‌نشینند. سفره یک زیرانداز از جنس پارچه یا موادی مشابه آن است که ظروف غذا روی آن چیده می‌شود. ایرانی‌ها برای سفره احترام بسیاری قائلند و معتقدند غذایی که سرِ سفره می‌آید، باید از راه مشروع و حلال تامین شده باشد تا برکت به زندگی راه پیدا کند. اهمیت سفره در میان ایرانیان به اندازه‌ای است که در بسیاری مناسبت‌های ملی همچون نوروز، می‌توان رد پای آن را مشاهده کرد... جایگاه فرهنگی سفره در میان ایرانیان نمود بارزی از اعتقادات و رسوم مشترک آنان است. آشنا شدن با این عنصر فرهنگی حتی بری کسانی که شناختی از فرهنگ ایرانی ندارند، جذاب و آموزنده است.

سفره و غذا در نگاه ایرانیان
ایرانیان غذا خوردن را به عنوان راهی برای رفع حوائج بدن به شمار نمی‌آورند، بلکه در میان آنان، غذا خوردن و جمع شدن سرِ سفره بهانه‌ای برای هم‌زیستی محبت‌آمیز و هم‌صحبتی بین اعضای خانواده یا جمع‌های دوستانه است. برخی فرهنگ‌شناسان ریشه آدابِ امروزی حضور مردم ایران سرِ سفره را به دوران باستان باز می‌گردانند و معتقدند سبک زندگی ایرانی از آن دوران تا کنون خود را شکل کامل در غذا خوردن متجلی کرده است. ایرانیان باستان معتقد بودند در هنگام غذا خوردن باید سکوت کرد، زیرا سخن گفتن زیاد از حد، نشانه بی‌ادبی است. از این رو فقط در صورت لزوم، با دهان خالی حرف می‌زدند. این رسم هنوز هم در میان مردم ایران وجود دارد.
خانواده‌های ایرانی حتی در صورتی که غذا آماده باشد، منتظر بزرگ‌ترها می‌مانند تا با همدیگر سرِ سفره غذا را میل کنند. این کار نشانه احترام اعضای خانواده به بزرگ‌ترهاست. هنگامی که افراد سرِ سفره حاضر می‌شوند، باید تمام توجه آنان به غذا باشد و ترک سفره پیش از اتمام غذا یا کارهایی همچون صحبت کردن با تلفن همراه بی‌ادبی به حساب می‌آید... کسی که سرِ سفره حضور می‌یابد باید شمرده‌شمرده غذا بخورد و از عجله بپرهیزد. ممکن است سرِ سفره یک نفر از بزرگ‌ترها مسئول کشیدن غذا باشد یا هر کس برای خود غذا بکشد. در هر صورت هر کس باید پیش از شروع غذا خوردن به اندازه‌ای که میل دارد غذا پیشِ روی خود بگذارد تا از اسراف جلوگیری شود. پرهیز از اسراف یکی از مهم‌ترین آداب دینی در خصوص غذا خوردن نیز به شمار می‌آید. رعایت پاکیزگی که در شستن دست‌ها پیش و پس از غذا نمود پیدا می‌کند یکی دیگر از سفارش‌های دینی در هنگام غذا خوردن است. افرادی که سر سفره حاضر هستند باید نهایت دقت خود را به خرج دهند که غذا خوردن آنان موجب کثیف شدن سفره نشود. همان طور که در سفارش‌های پیشوایان دین اسلام ذکر شده، ایرانیان غذا خوردن را توام با شکرگزاری به درگاه خداوند متعال همراه می‌کنند. به عقیده کارشناسان این رسم نیز در دوران باستان ریشه دارد و پس از ورود اسلام به ایران، با رهنمودهای اولیای دینی تقویت شده است.

سفره مفصل ایرانی‌ها برای مهمانان
پرهیز از پرخوری یکی دیگر از آداب سفره است که خصوصا در منابع اسلامی روی آن تاکید شده است. خوردن غذاهای سنگین، بیش از اندازه چرب و پر ادویه در میان ایرانیان چندان پرطرفدار نیست. با این حال آنان هنگامی که در نقش میزبان ظاهر شوند، تمام این اصول را کنار می‌گذارند و سعی می‌کنند به بهترین نحو ممکن از مهمان خود پذیرایی کنند. احترام ایرانیان به مهمان و تلاش برای مهیا کردن بهترین سفره برای او، ایرانیان را در جهان به مهمان‌نوازی شهره کرده است. ایرانیان مهمانی را که سرِ سفره آن‌ها حضور می‌یابد بسیار محترم می‌شمارند. گاه برای آن که مهمان در انتخاب غذای مطابق با ذائقه خود دچار مشکل نشود، چندین نوع غذا برای وی فراهم می‌آورند. میزبان اولین کسی است که سرِ سفره می‌نشیند و آخرین کسی است که از سر سفره بر می‌خیزد تا مهمان برای استفاده از غذاها خجالت نکشد! ایرانیان معتقدند اگر مهمان سرِ سفره حاضر شود و کاملا سیر نشود، رسم میزبانی را در حقِ او به جا نیاورده‌اند، از این رو پیاپی مهمان را به خوردن طعام موجود در سفره دعوت می‌کنند! تازه بعد از آن که مهمان غذا را میل کرد و به خوبی سیر شد، وقت پذیرایی‌های بعد از غذا فرا می‌رسد! برای همین اگر مهمان یک سفره ایرانی هستید، حتما خودتان را برای یک وعده بسیار مفصل آماده کنید!

سفره ایرانی، یک اثر هنری!
زیبایی سفره برای ایرانیان اهمیت زیادی دارد. معمولا هنگامی که سفره چیده می‌شود، چندین نوع ماده غذایی دیگر، مانند ترشی و شوری، سبزیجات، سالاد، ماست و نوشیدنی نیز سر سفره حاضر می‌کنند. البته استفاده از این مواد تنها برای زیبایی نیست، بلکه هر کدام از آن‌ها متناسب با نوع غذا می‌تواند مکمل طعم آن باشد یا به هضم بهتر غذا کمک کند. حتی خودِ سفره هم با نقش و نگاری انتخاب می‌شود تا بدینوسیله بتواند با رنگ خوراکی‌های داخل خود، هارمونی جذاب‌تری بیافریند.