مروری بر آثار جهانی هنر ایرانی و شهرت آن

ایران تاریخی کهن و فرهنگی غنی دارد. همین دو ویژگی‌ کافی است تا هنر این سرزمین، به عنوان نمودی از فرهنگ و تاریخ آن، شکل‌های منحصر به فرد و جذابی به خود بگیرد و محصولاتی به سراسر جهان عرضه کند که سرامد و پرطرفدار است. در این جا با مرور هنرهای ایران که در سطح جهانی شناخته‌شده هستند، به شکلی مختصر برخی هنرهای ایرانی را که شهرتی جهانی دارند، معرفی خواهیم کرد.

شهرت جهانی فرش ایرانی

در میان همه هنرهای ایرانی، فرش یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین‌هاست. فرش ایرانی در نقاط مختلف کشور، متناسب با جغرافیا و فرهنگ آن، شیوه بافت متفاوت پیدا کرده و طرح‌ها و مواد خامی مجزا دارد.

قدمت فرش ایرانی به دوره هخامنشیان (550 تا 330 پیش از میلاد) بر می‌گردد. در طول تاریخ فرش ایرانی از نظر رنگ و نقشه تحول پیدا کرده ولی مهارت‌هایی که برای بافت قالی‌های دستبافت در بسیاری از نقاط ایران به کار برده می‌شود، همان مهارت‌های کهن است و در طول تاریخ سینه‌ به سینه منتقل شده است.

برای بافت فرش ایرانی از پشم و ابریشم استفاده می‌شود و فرش‌هایی که از نخ و چله‌های ابریشمی استفاده می‌کند، مرغوب‌تر است. طرح‌ها و رنگ‌های فرش ایرانی بسیار متنوع است. از مشهورترین طرح‌هایی که برای بافت فرش ایرانی مورد استفاده قرار می‌گیرد شاه‌عباسی، اسلیمی، بته جقه، درختی، ایلی عشایری و هندسی است. هنر قالیبافی در بسیاری از شهرهای ایران رواج دارد، ولی کاشان، اصفهان، قم، تبریز، هریس (استان آذربایجان شرقی)، شیراز، کرمان، مشهد، ترکمن، همدان و کردستان در میان‌ آنان شهرت جهانی دارند.

این هنر به خاطر زیبایی‌اش، در سراسر جهان مشهور شده و با خود، فرهنگ و هنر ایرانی را به همگان معرفی کرده است. نمونه‌های زیادی از فرش ایرانی در موزه‌های مطرح جهان در معرض نمایش همگان قرار دارد. برخی نمونه‌های فرش ایرانی، به عنوان تابلوفرش، در عمارت‌ها و خانه‌ها نصب می‌شود.

فرش ایرانی در دربار لهستان

حکومت صفویه (1501 تا 1736 میلادی) را می‌توان دوران معرفی فرش ایرانی به سراسر جهان آن روزگار معرفی کرد. در آن دوران تبریز یکی از مراکز اصلی بافت فرش در ایران بود و در کنار آن، بافندگان همدان، شوشتر، هرات و کاشان بهترین و زیباترین فرش‌های زمان خود را عرضه می‌کردند.

علاقه شاه‌ طهماسب صفوی (سلطنت از 1524 تا 1576 میلادی) به هنر قالیبافی، زمینه این گسترش را فراهم آورده بود. شاه طهماست، خود چند قالی را طراحی و دستور بافت آن را صادر کرده بود. این قالی‌ها در همان زمان به مسجد سلیمانیه استانبول هدیه شد. پس از مرگ او شاه عباس (سلطنت از 1587 تا 1629 میلادی) کارگاه‌های فرشبافی را در کاشان و اصفهان تاسیس کرد و موجبات گسترش هر چه بیشتر این هنر را فراهم آورد. در این دوران در کاشان فرش‌هایی با استفاده از نخ‌های ابریشمی و طلایی بافته شده است.

سیگیسموند سوم، شاه لهستان و دوک بزرگ لیتوانی، فرمانروای مشترک‌المنافع لهستان- لیتوانی از ۱۵۸۷ تا ۱۶۳۲ میلادی و شاه سوئد از ۱۵۹۲ تا زمان برکناری‌اش در ۱۵۹۹ میلادی، تاجری ارمنی به نام «صفر موراتوویچ» را که مسئول تدارکات دربار لهستان بود به تهران فرستاد تا چند فرش را که از طرف او سفارش داده بود، به ورشو حمل کند. این فرش‌ها با استفاده از نخ‌های ابریشمی و تارهای نقره‌ای یا نقره مطلا، با ظرافت و کیفیتی بی‌نظیر بافته شده بودند.

معماری ایرانی در هند

معماری ایرانی یکی دیگر از جلوه‌های هنر ایرانی است که در سراسر جهان مورد توجه بوده است. بنای معروف تاج‌محل که به عنوان نماد کشور هند به شمار می‌رود، یکی از مهم‌ترین بناهایی است که با هنر معماری ایرانی ساخته شده است. تاج‌محل به دست استاد عیسی یا ملا مرشد شیرازی، از معروف‌ترین معماران آن دوران ساخته شده است.

در داخل تاج‌محل، آرامگاهی وجود دارد که علاوه بر شباهت به ماندلای هندی، سنت‌های دیرینه صنایع دستی ایرانی را نیز به نمایش گذاشته است. در واقع تاج‌محل یک مقبره است و در طراحی آن، چهارتاقی‌های ایرانی که از دیرباز در آرامگاه‌های ایرانی استفاده می‌شد (مقبره کوروش در پاسارگاد دارای همین شکل معماری است) به کار رفته است.

موزه‌های جهانی میزبان هنر ایرانی

در طول تاریخ بسیاری از آثار فرهنگی و هنری ایران از کشور خارج شده است. این آثار در حال حاضر در بسیاری موزه‌های جهان به نمایش گذاشته شده است.

موزه متروپولیتن نیویورک

در این موزه قالی اصفهان، کتاب خمسه نظامی، لباس رزم ایرانی و جام شیر غران که به تاریخ ایران باستان و تاریخ ایران پس از اسلام مربوط است، نگهداری می‌شود.

موزه آرمیتاژ روسیه

در طبقه سوم این موزه، تعدادی از آثار مربوط به هنر ایرانی نگهداری می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• نقاشی‌های مربوط به قرن‌های 16 تا 19 میلادی

• نقاشی‌های قجری

• نقره‌های ساسانی

• قالی پازیریک ایران (قدیمی‌ترین قالی جهان)

موزه لوور پاریس

در موزه لوور نزدیک به 35 هزار اثر باستانی نگهداری می‌شود. در این موزه سالنی متعلق به ایران است که 2500 قطعه از آثار ملی ایران به چشم می‌خورد. مهم‌ترین این آثار عبارتند از:

• اسب دو سر

• بز بالدار طلایی

• سر ستون‌های تخت جمشید

• مجسمه‌های سنگی

• صفحات شاهنامه

• کتیبه‌های داریوش

موزه ویکتوریا و آلبرت لندن

یک قالی قدیمی اردبیلی که در گذشته مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی با آن فرش شده بود، در این موزه نگهداری می‌شود. این قالی ابریشمی یکی از نفیس‌ترین و زیباترین قالی‌های جهان و یکی از برجسته‌ترین نمادهای هنر ایرانی به شمار می‌رود.

هنر ایرانی مدرن در گالری‌های جهان

پس از درگذشت کمال‌الملک (1847 تا 1940 میلادی) نقاش مشهور ایرانی، جنبش هنر مدرن در ایران به وجود آمد. برخی افراد که در این جریان نقش داشتند و شهرت جهانی پیدا کردند عبارتند از:

سهراب سپهری

وی شاعر و نقاش معاصر است که آثار خود را با الهام از عرفان و سنت بودایی خلق می‌کرد. آثار نقاشی سپهری در گالری‌های معروف سراسر جهان به معرض نمایش درآمده است.

پرویز تناولی

وی را یکی از پیشگامان نهضت سقاخانه می‌دانند که در مجسمه‌سازی و نقاشی دستی داشته است.

بهجت صدر محلاتی

وی برجسته‌ترین نقاش زن معاصر ایرانی است که به دلیل استفاده از یک چاقوی پالت برای نشان دادن ریتم بصری و حرکت مشهور شده است.