توبافی و روایت جهانی شدن آن

در شرق ایران، جایی در میان کوه‌های باغران، روستایی قرار دارد که دستگاه‌های پارچه‌بافی در آن، با ضرباهنگ قلب زنان فداکار آن حرکت می‌کنند: «خُراشاد»؛ روستایی که زیبایی آن پیشِ هنر زنان کارآفرین روستا به چشم نمی‌آید! خراشاد خانه هنری است به نام «توبافی». در این روستا کار با نخ و دوک، یک حرفه نیست؛ آیینی است که مادران به دختران سپرده‌اند و نسلی به نسل دیگر. هر تار و پود این بافته‌ها، یادآور دستان پینه‌بسته‌ای است که لبخند زندگی را نقش زده‌اند. بانوان خراشاد، نه با کارخانه و دستگاه مدرن، بلکه با صبوری و مهارت، پنبه را به نخ و نخ را به پارچه بدل می‌کنند؛ پارچه‌ای که تکه‌ای از هویت، فرهنگ و تلاش آنان را روایت می‌کند. توبافی سال‌ها به محاق فراموشی رفته بود ولی امروز به همت بانوان خراشاد، مشتریانی جهانی دارد.

محصولات توبافی به عنوان حوله مورد استفاده قرار می‌گیرد

توبافی چیست؟

توبافی یکی از شاخه‌های نساجی سنتی است که قدمتی در حدود 300 سال دارد. مواد اولیه‌ای که در توبافی مورد استفاده قرار می‌گیرد، پنبه، ابریشم یا کرک است. در شیوه سنتی ابتدا این مواد را با ابزار سنتی نخ‌ریسی، تبدیل به نخ می‌کنند، سپس نخ‌ها را می‌جوشانند. در زمان جوشیدن برای آن که نخ‌ها ضخامت بیشتری پیدا کنند، کمی به آن آرد می‌افزایند. در نهایت با استفاده از دستگاه سنتی پارچه‌بافی این نخ‌ها به پارچه‌ای لطیف تبدیل می‌شوند که در اقلیم گرم و خشک منطقه، یکی از بهترین گزینه‌ها برای استفاده به عنوان حوله است. از محصولات توبافی به عنوان سفره، چادرشب و دستمال نیز استفاده می‌شود. از آن جا که در توبافی از مواد طبیعی همچون پنبه استفاده می‌شود، محصولات آن سبک و ضد حساسیت هستند و به خوبی آب را به خود جذب می‌کنند.

موقعیت جغرافیایی خراشاد و تاریخچه توبافی در آن

توبافی هنری است که نام آن باخُراشاد گره خورده است. این روستا از توابع شهرستان بیرجند در استان خراسان جنوبی است. خراشاد در 24 کیلومتری جنوب شرق بیرجند واقع است و پارچه‌بافی در آن به شیوه اصیل سنتی انجام می‌شود. این روستا منطقه‌ای ییلاقی محسوب می‌شود که به همراه چند روستای دیگر در میانه یک دره شرقی غربی واقع شده است. مردم روستا به زبان فارسی و گویش بیرجندی سخن می‌گویند و بیشتر به کشاورزی و دامداری مشغولند. زعفران، زرشک و عناب، عمده محصولات کشاورزی روستاست. پیشینه این روستا را به پیش از ورود اسلام به ایران (قرن هفتم میلادی) نسبت می‌دهند. وجود آثاری همچون قبرستان زردشتی‌ها گواهی بر این ادعاست.

هنرهای متناسب با نساجی و پارچه‌بافی در خراسان جنوبی گستردگی و تنوع زیادی دارد و توبافی یکی از آن‌ها شمرده می‌شود. این رشته تا میانه‌های دهه 2000 میلادی (1380 خورشیدی) به فراموشی سپرده شده بود، ولی یک بانوی کارآفرین خراشادی با همراهی زنان روستا مجددا آن را احیا کرد و گسترش داد. توبافی بیشتر به وسیله بانوان صورت می‌گیرد و در حال حاضر به جز خُراشاد، تولید آن در حدود 20 روستای خراسان جنوبی نیز جریان یافته است. در سال‌های اخیر با تاسیس یک شرکت تعاونی برای فروش و صادرات محصول، توبافی رونق خوبی گرفته است. هرچند پیش از این توبافی بیشتر به صورت خانگی انجام می‌شد، در سال‌های اخیر کارگاه‌هایی در این حوزه مشغول به کار شده‌اند. کسب چند نشان ملی و ایجاد دو نام تجاری، از دستاوردهای تولیدکنندگان روستایی این محصول در سال‌های اخیر محسوب می‌شود. این پیشرفت‌ها توبافی را به یکی از مهم‌ترین صنایع دستی استان خراسان جنوبی تبدیل کرده است.

نشان ملی و جهانی توبافی