کلاش کردستان، پای‌پوشی محکم و کاملا طبیعی

تن‌پوش مردمان کرد، متناسب با شرایط کوهستانی محل زندگی آنان شکل گرفته است. در طول قرن‌ها، مهارت‌هایی برای ایجاد بهترین کفش و لباس در میان اهالی کردستان به وجود آمده و تکامل پیدا کرده که نتیجه آن استفاده از بهترین مواد اولیه در دسترس با بهترین شیوه دوخت بوده است. در این میان، دوخت پای‌پوش مردمان کرد، به عنوان یک رشته صنایع دستی در این استان محسوب می‌شود. گیوه که کردها در زبان محلی خود به آن «کلاش» می‌گویند، یکی از بخش‌های اصلی لباس مردان کرد است. با وجود آن که کردها معمولا کلاش سفید به پا می‌کنند، این کفش محلی در رنگ‌های آبی و قرمز نیز تولید می‌شود.

ویژگی‌های کلاش

کلاش باید علاوه بر سبکی، هم دوام داشته باشد و هم محکم باشد. کلاش باید پای مردان کرد را از آسیب‌هایی که ممکن است عبور از صخره‌های نوک‌تیز و راه‌های صعب‌العبور به دنبال داشته باشد، حفظ کند. این مسائل موجب شده فناوری دستی تولید کلاش به تولید محصولی سبک، راحت و بسیار محکم منتهی شود که در طول چندین قرن پر طرفدار و کارآمد ظاهر شده است.

کلاش بر خلاف کفش‌های معمول، جفت راست و چپ ندارد و می‌توان هر لنگه را به هر دو پا پوشاند. معمولا توصیه می‌شود که هر چند وقت یک بار، جای لنگه‌های کلاش با هم عوض شود تا طول عمر آن افزایش یابد.

مواد مورد استفاده در کلاش کاملا طبیعی است و در دوخت آن از هیچ دستگاه صنعتی استفاده نمی‌شود. از این رو استفاده از این کفش آلودگی زیست‌محیطی به دنبال ندارد، در حالی که پای‌افزارهای مرسوم به دلیل استفاده از مواد پلاستیکی، محیط زیست را آلوده می‌کنند. به خاطر همین ویژگی کلاش قابل شستشو نیز هست. البته طبیعی بودن مواد کلاش موجب می‌شود در صورتی که به مدت طولانی در جایی قرار داده شود، مورد هجوم حشرات و موریانه‌ها قرار گیرد. از این رو اگر کلاشی خریداری کرده‌اید و مدتی قصد دارید آن را در جایی بگذارید، قطعه‌ای قرص نفتالین یا مقداری توتون در آن قرار دهید تا حشرات به آن نزدیک نشوند!

تاریخچه دوخت کلاش

تاریخچه دقیقی از شکل‌گیری و تکامل کلاش وجود ندارد، ولی برخی کارشناسان معتقدند این نوع کفش، پیشینه‌ای هزار ساله دارد. به اعتقاد آنان در زمان فردوسی (اوایل قرن یازدهم میلادی) کلاش وجود داشته است و داستانی که بر اساس آن گیو سفری به ترکستان انجام داده تا سیاوش و مادرش را بازگرداند، دلیلی بر این مدعاست. بر اساس این داستان، گیو هفت سال در ترکستان سرگردان بود و برای طی مسیر طولانی سفر به پای‌افزاری محکم و سبک نیاز داشت. از این رو گیوه را به وجود آورد.

به نظر می‌رسد اورامانات خاستگاه اصلی کلاش در کردستان باشد. در این منطقه، تولید کلاش یک پیشه خانوادگی است و هنوز هم اعضای برخی خانواده‌ها، خصوصا در مریوان، در کنار هم به تولید این محصول مشغولند.

مراحل دوخت کلاش

ساخت زیره کلاش کاری دشوار است و به قدرت بدنی مناسب نیاز دارد. از این رو معمولا در بین خانواده‌ها، ساخت این قسمت به مردان سپرده می‌شود و دوخت رویه‌ها بر عهده خانم‌هاست. برای ساخت زیره، پارچه‌های پنبه‌ای در رنگ‌های قرمز و آبی را به صورت طولی و عرضی برش می‌دهند و پس از تا کردن و کوبیدن، به شکلی منظم به سیخ می‌کشند. شیوه مخصوصی که پس از به سیخ کشیده شدن، در کوبیدن زیره کلاش مورد استفاده قرار می‌گیرد، در استحکام و کارآیی آن نقش ویژه ایفا می‌کند. در این مرحله برای آن که از گسستن پارچه‌ها جلوگیری شود، چهار رشته نوار چرمی محکم که از پوست گاو درست شده، از میان پارچه‌ها عبور داده می‌شود. رشته‌های چرمی علاوه بر بالا بردن استحکام کفش، در فصل گرم که تعرق پا بیشتر است مانند بوگیر عمل می‌کنند.

زیره کلاش معمولا به سه صورت تهیه می‌شود:

• کف پارچه‌ای یا در اصطلاح لته‌ای یا شیوه‌ای،

• کف آجیده که ترکیبی از نخ پنبه‌ای و چند لایه چرم لطیف است،

• کف تمام‌چرمی.

در برخی تولیدات جدیدتر از زیره‌های پلاستیکی هم استفاده می‌شود که این نوع کلاش، مرغوبیت کلاش‌های طبیعی را ندارد.

مرحله بعد در ساخت زیره‌ها، برش آن در اندازه‌های لازم است. سپس برای آن که زیره کلاش محکم‌تر شود، در گوشه‌های هر جفت آن حدود 50 میخ ریز می‌کوبند.

رویه کلاش با استفاده از الیاف نخی، با شیوه‌ای خاص که به «خوشه گندمی» مشهور است، بافته می‌شود. این کار به قدری دشوار و زمان‌بر است که برای بافت رویه هر جفت کلاش، پنج تا شش روز زمان لازم است. شیوه بافت رویه به شکلی است که علاوه بر محکمی، امکان تبادل هوا را نیز فراهم می‌کند و در مسافت‌های طولانی، پا را خسته نمی‌کند.

در مرحله نهایی باید رویه و زیره به هم دوخته شود.

کلاش مردانه و زنانه

کلاش‌هایی که برای مردان دوخته می‌شود، زیره‌ای زمخت با نوک برآمده دارد تا در هنگام انجام کارهای سنگین و کوهپیمایی‌های طولانی دوام بیشتری داشته باشد، ولی کلاش‌های زنانه، زیره‌هایی زیباتر با رنگ‌های متنوع دارد.